دکتر احمد روغنی – دکتری دامپزشکی
بیماری آنتروتوکسمی یا بیماری قلوه نرمی یکی از بیماریهای باکتریایی خطرناک و کشنده در نشخوارکنندگان و شترمرغ می باشد که معمولا در اثر پرخوری و یا تغییر ناگهانی در جیره بروز پیدا می کند و باعث ایجاد تلفات در گله می گردد. بسیاری از دامدارانی که با گله گوسفند سر و کار دارند حداقل چند بار با این بیماری در گله خود برخورد داشته و این بیماری را به خوبی می شناسند. معمولا دامداران با توجه به علایم متفاوتی که از بیماری آنترو توکسمی در دام بیمار یا در کالبدگشایی از دام های تلف شده دیده اند نامهای متفاوتی مانند: بیماری زهره درد، بیماری زله درد، بیماری غافل مرگی، بیماری قلوه نرمی و با ورم روده به این بیماری داده اند.
اصطلاح زهره درد یا زله (زهره ) درد: بدلیل درگیری کبد و روده ها در این بیماری و عدم ترشح صفرا از کیسه صفرا به داخل روده و در نتیجه دیده شدن کیسه صفرای پر در کالبدگشایی دام تلف شده
غافل مرگی: مرگ ناگهانی و بدون علامت در موارد فوق حاد آنتروتوکسمی
قلوه نرمی: در گیری کلیه ها در بیماری آنتروتوکسمی نوع D و نرم شدن و التهاب کلیه ها بخصوص در بره های جوان
دررابطه با این بیماری سوالات زیادی از مجموعه علمی دام پخش پرسیده شده که در زیر به تعدادی از آنها اشاره شده است:
- علت بیماری آنتروتوکسمی چیست و در چه مواقعی از سال بروز پیدا میکند؟
- آیا بیماری آنتروتوکسمی فقط مختص بهار است؟
- چکار باید انجام دهیم تا بیماری آنتروتوکسمی در گله ما ایجاد نشود؟
- آیا امکان دارد بیماری در گله اصلا ایجاد نشود؟
- علایم بیماری آنتروتوکسمی چیست؟
- آیا مصرف کنسانتره باعث بروز بیماری آنتروتوکسمی می شود؟
- آیا خوراندن کاه و علف خشک در تابستان و چراندن گله در باغ به صورت همزمان خطر درگیری با بیماری آنتروتوکسمی را دارد؟
- انتقال بیماری آنتروتوکسمی چگونه است؟
- آیا بیماری آنتروتوکسمی از یک دام به دام دیگر قابل انتقال است؟
- برای کنترل و پیشگیری از بیماری آنتروتوکسمی چه کار باید کرد؟
- واکسن بیماری آنتروتوکسمی را چه موقع باید به دام تزریق کنیم؟
گروه علمی دام پخش سعی نموده است که در این مقاله به عمده سوالات ایجاد شده در ذهن دامداران پاسخ داده و با عمل به تعهد خود در راستای افزایش سطح آگاهی دامداران، به کاهش تلفات و حفظ سرمایه ملی دامی کشور کمک نماید. بدیهی است در صورت سوالات بیشتر شما می توانید با شماره تلفن ۰۹۱۳۵۹۶۱۷۲۴ با کارشناس پشتیبان سایت تماس گرفته و از آن طریق با کارشناسان علمی ما در ارتباط باشید.
فصل بهار و پاییز، فصل بارندگی، بارندگی ناگهانی و علوفه تر، مراتع خیس و چراي آزاد و بدون محدودیت، پرواربندی، پرخوری کنسانتره و مواد متراکم به طور ناگهانی، و از همه مهمتر گله های ایمن نشده با واکسن آنتروتوکسمی همگی جزو عواملی هستند که می توانند بيماري خطرناك و كشنده آنترو توكسمي یا قلوه نرمي يا بیماری پرخوري را در گله ایجاد نمایند، این بیماری در زمان های تغييرات فصلی و یا در مواقع تغيير ناگهاني و سريع جيره‌ي غذايي در دامها (به ويژه درگله های کوچ کننده) با سرعت بیشتری بروز نموده و در صورت عدم واکسیناسیون گله تلفات بیشتری نیز ایجاد می نماید.
عامل بیماری آنتروتوکسمی:
عامل بیماری یک باکتری بی هوازی از خانواده کلستریدیوم هاست که به صورت عادی در بدن حیوانات نشخوارکننده زندگی مینماید و در حالت طبیعی رشد آن توسط سیستم ایمنی بدن دام کنترل می شود ولی در زمان تغییر ناگهانی در جیره و یا پرخوری با بهم خوردن نسبت ماده خشک جیره به ماده تر (علوفه تر) در دستگاه گوارش نشخوارکنندگان و در غیاب یک سیستم ایمنی فعال، به سرعت در دستگاه گوارش و کبد حیوان تکثیر شده و با ترشح سم و توکسین باعث بروز علایم بیماری در دام می گردند.
سوال: آیا با توجه به درگیری همزمان تعدادی از گوسفندان به بیماری، بيماري آنتروتوكسمي در گله از یک دام به دام دیگر قابل انتقال می باشد؟
پاسخ: درگیری همزمان چند دام در گله فقط به خاطر تغذيه همزمان آنها و تغییرات ایجاد شده در دستگاه گوارش آنها به طور همزمان می باشد. بيماري آنتروتوكسمي در گله واگيری ندارد. آنچه در بروز و شيوع اين بيماري در گله مهم و اثر گذار است، مديريت تغذيه و نحوه چرای دام در مرتع و دامداری است كه كاملاً به خود دامدار بستگي دارد.
سوال: بیماری آنتروتوکسمی یا زهره درد چگونه در گله ایجاد می شود؟
مهمترین عوامل ایجاد کننده بیماری آنتروتوکسمی در یک گله گوسفند یا بز عبارتند از:
۱-مدیریت نادرست در چرای دام در مرتع و یا عدم مدیریت صحیح در سیستم تغذیه دستی در دامداری
۲-دوره دیده نبودن اغلب چوپان ها در سیستم مرتع و اکتفا به روش تجربی در نگهداری از گله
۳-عدم آگاهی دامداران از این که احتمال بروز بیماری آنتروتوکسمی در تمامی فصول در گله وجود دارد ولی درصد شیوع آن در فصول پر باران بیشتر می باشد.
۴-عدم اطلاع دامداران و یا چوپان ها از نحوه تغذیه و چرای دام مابین مناطق پر آب و کم آب
به طور کلی در صورت حرکت دام از یک نقطه با علوفه خشک به یک نقطه با علوفه تر و بالعکس، چرای دام بلافاصله پس از بارندگی، چرای دام در صبح زود و در زمانهایی که بر روی علوفه شبنم زده باشد، یا چرای دام بر روی زمینهای کشاورزی که شب قبل آبیاری شده باشند و آفتاب نخورده باشند (بخصوص به روش آبیاری بارانی) در آن نقاط احتمال بروز بیماری در گله افزایش می یابد. به همین دلیل توصیه می گردد:
- در چنین زمانهایی حداقل تا ۲۴ ساعت از چرای دام در چنین زمینها و مراتعی خودداری شده و یا اگر امکان حذر کردن برای چرای گله وجود ندارد تا سرزدن آفتاب و تابیدن آن بر روی علوفه ها صبر نموده تا رطوبت سطح علوفه کاهش یابد.
- بعلاوه اکیدا توصیه می شود در چنین زمانهایی یا در دامداری مقداری علوفه خشبی مانند کاه و کلش به دام ها داده شود و حجم عمده ای از شکم آنها را با این مواد خشبی پر نمود و سپس آنها را به چرا برد و اگر دام در بیابان شب را به سر نموده و علوفه خشکی در دسترس نیست، قبل از چرا سعی شود آنها را ابتدا در نقاط خشک تر چرانده و سپس به سمت نقاط مرطوب تر هدایت نمود و همچنین مدت چرای آنها بر روی مناطق با علوفه مرطوب را کاهش داده و پس از هر نیم تا یکساعت چرا آنها را از آن نقطه حرکت داده و به نقاط خشک تر هدایت نمود و بعد از یک دو ساعت مجددا به همان نقطه هدایت نمود .
۵-خوراندن مواد متراکم به دامها به طور ناگهانی و در یک برهه زمانی کوتاه نیزمی تواند با تغییر ناگهانی شرایط روده و ایجاد شرایط بی هوازی در دستگاه گوارش دامها و رشد کلستریدیوم ها، باعث بروز این بیماری در گله شود .
علایم درمانگاهی بیماری آنتروتوکسمی(زهره درد):
اولین علامت در گله تب و بی اشتهایی و باز ایستادن دام بیمار از چرا می باشد، یعنی اگر بی اشتهایی دام هم زمان با تاریخچه ذکر شده در بالا مشاهده شود، احتمال وجود بیماری در گله زیاد می باشد، البته علایم دیگری مانند: گیج بودن دام، تلوتلو خوردن دام و عقب افتادن از گله هم معمولا دیده می شود. دام بیمار در یک نقطه ایستاده و سر به جلو و یا رو به پایین بوده و علایم دل دل زدن به وضوح دیده می شود. گوشهای آویزان و دندان قروچه نیز اغلب در دام بیمار از علایم مشهود می باشد. گاهی اوقات بیماری در گله به صورت بروز سقط در میشهای آبستن دیده شده که بسیار گمراه کننده می باشد و حتما در صورت مشکوک بودن به آنتروتوکسمی بایستی با ارسال جنین سقط شده به آزمایشگاه از صحت این امر مطلع و بلافاصله گله را واکسینه نمود.
علایم کالبد گشایی دربیماری آنتروتوکسمی:
در کالبد گشایی دام های مشکوک و تلف شده معمولا علایم: روده های قرمز، کبد متورم و گاها با خونریزی پتشی بر روی آن، طحال متورم و پرخون، کیسه صفرا یا زهره پر، خونریزی پتشی بر روی چربی های اطراف قلب و روده ها، وجود مایع زرد رنگ در محوطه اطراف قلب و داخل قفسه سینه و همچنین داخل محوطه شکمی دیده می شود.
کنترل و پیشگیری بیماری آنتروتوکسمی:
معمولا بهترین راه، واکسینه کردن دامها با واکسن آنتروتوکسمی می باشد.
در صورتی که دامها برای اولین بار واکسینه می شوند برای اطمینان از دوام اثر واکسن، بایستی دو هفته بعد واکسیناسیون تکرار گردد.
بهترین زمان واکسیناسیون برای بیماری آنتروتوکسمی:
بهترین زمان واکسیناسیون دو بار با بافاصله دو هفته، در اوایل فصل بهار و همچنین در اوایل فصل پاییز می باشد. البته در صورت ایجاد شرایط نامساعد ذکر شده در بالا و یا هرگونه تغییر در خوراک گله که منجر به بروز بیماری در گله های واکسن زده شود، بایستی بدون تامل، گله را مجددا واکسینه نمود.
توصیه می شود بره های متولد شده از مادران ایمن شده با واکسن، معمولا یک ماه پس از تولد با واکسن آنتروتوکسمی واکسینه شوند اما بعضا بیماری در بره ها و بزغاله های متولد شده از مادران ایمن شده نیز، مشاهده شده که پس از ارسال بره های تلف شده به آزمایشگاه و تایید بیماری آنتروتوکسمی، با واکسیناسیون بره ها و بزغاله ها بیماری متوقف گردیده است.
کنترل و پیشگیری بیماری زهره درد یا آنتروتوکسمی:
در رابطه با پیشگیری از بیماری آنتروتوکسمی نکات زیر را بایستی رعایت نمود:
۱-تزریق واكسن آنتروتوكسمي بر طبق ضوابط سازمان دامپزشكي و یا براساس برنامه دامپزشک مزرعه
۲-قبل از آوردن دامها به مراتع مشکل دار و مرطوب و یا مراتع فقیر، كمي علوفه خشك یا کاه خشک به آنها بدهيد و نگذاريد ناشتا به مرتع وارد شوند. درصورتیکه دامها را ناشتا به یک مرتع سرسبز و قوی برديد، پس از مدت کوتاهی که در نقاط سرسبز چرا نمودند آنها را به سمت قسمتهای فقیرتر كه علوفه خشک بیشتری دارد هدایت نمایید و يا به آنها مقداری کاه یا علوفه خشك به صورت دستی بدهيد .
۳-موضوع بند ۲ درمورد گوسفندهاي پرواري نیز بايستی رعايت شود. وقتي قصد دارید جيره دام پرواری خود را از علوفه خشبي به كنسانتره يا دانه‌اي و برعكس تبديل كنيد، بايد از مقدار و حجم كم شروع كنيد و به تدريج به آخرين ميزان مورد نظر برسانيد.
۴-در زمستان بهتر است دام ها زمانی از آغل ها بيرون آورده شوند که آبهای سطحی از حالت یخ زدگی و سرمای مطلق خارج شده باشند. به هيچ عنوان نبايد در زمستان به دام ها اجازه مصرف آب سرد و يا يخ زده داد بلکه بايد دامها حداقل بمدت یکساعت در معرض هوا قرار گرفته و بعد به آنها آب داده شود. حتي مصرف علوفه يخ زده هم براي دام ها خطرناک می باشد.
۵-مصرف آب و علوفه سرد و يخ زده در حالت عادی نیز مي تواند یک بیماری مشابه با آنتروتوكسمي بنام براكسي را در دامها ايجاد نماید که یک بیماری خطرناک و کشنده می باشد .
برای خواندن ادامه مقاله اینجا کلیک کنید.
