دکتر احمد روغنی – دکتری دامپزشکی
بیماری خودخوری یا کانیبالیسم یا دیگر خواری یکی از معضلات و مشکلات بر سرراه طیور گوشتی وتخمگذار می باشد .طیور بر اثر یکی از چندین عواملی که در ادامه مقاله ذکرمی گردد به یکدیگر و یا یک یا چند قطعه از همنوعان خود حمله کرده و همدیگر را زخمی و خونین می نمایند . معمولا علل بسیار زیاد و متنوعی برای این عارضه بیان می شود که شامل :
۱-نوک زنی تنها بدلیل رفتار طبیعی جوجه ها و نوک زدن به یکدیگر
که معمولا ناشی از کنجکاوی و سرکشی پرنده به جاهای مختلف سالن ، لجبازی در نوک زدن به یکدیگر و یا القای برتری یک سلطه جو به زیردستان وفراگیری وتکرار آن توسط سایر پرندگان می باشد .
۲- عدم بالانس جیره وکمبود و یا فقدان یکسری از مواد مغذی در جیره طیورمانند :
— کمبود یا فقدان نمک (بالانس نبودن سدیم وکلر ) معمولا کانیبالیسم با کمبود پروتیین یا سدیم (نمک) در گله آغاز می شود .
— کمبود پروتیین جیره
معمولا کانیبالیسم با کمبود پروتیین و اسید های آمینه و یا سدیم (نمک) درخوراک گله آغاز می شود .
— کمبود اسیدهای آمینه
معمولا کمبود متیونین بیشترین علت کانیبالیسم ناشی از کمبود اسیدهای امینه می باشد.
— بالانس نبودن نسبت کلسیم به فسفر در جیره
عمدتا دراثر بی کیفیت بودن دان وبخصوص دان پلیت و یا بی کیفیت بودن منابع کلسیم و فسفرو انتخاب نادرست دی کلسیم فسفات و یا منوکلسیم فسفات خریداری شده می باشد .
۳- ناکافی بودن فضای آبخوری و دان خوری
ممکن است در اثر کمبود فضای آبخوری و دانخوری وناکافی بودن غذا وآب ، رقابت بر سر مصرف آب ودان باعث نوک زدن به یکدیگر و شروع کانیبالیسم گردد .
۴- افزایش تراکم جمعیت در واحد سطح
بدلیل افزایش استرس ناشی از کمبود جا و کمبود فضای آبخوری و دانخوری و ایجاد رقابت همانند مورد قبلی نوک زدن آغاز می شود .
۵- وجود تهويه ضعيف ، دماي بالای سالن ، رطوبت پايين و روشنايي زياد همگي فاكتورهايي هستند كه ممكن است باعث تسريع شيوع اين عارضه شوند .معمولا در سالن های پرورشی از لامپهای بیشتر از ۴۰ وات نباید استفاده شود و درصورت استفاده ، از لامپهای با رنگ قرمز استفاده شود. نوربا شدت زیاد و طولانی مدت بخصوص در مرغهای تخمگذار باعث استرس وتحریک کانیبالیسم می گردد.
۶- پرندگان معمولا به طور غیرارادی منابع غذایی مختلف را جستجو می کنند و در صورتیکه به طور ناگهانی فرم غذاعوض شده و یا طعم آن تغییرپیدا کند ممکن است دراثر کنجکاوی با یکدیگر درگیر شوند .
۷- پرولاپس مقعد در مرغان تخمگذاریدلیل تورم و بیرون زدگی رکتوم ورنگ متفاوت آن و نوک زدن خود مرغ به آن باعث تحریک سایر مرغان مجاوردر نوک زدن شده و میتواند کانی بالیسم را استارت بزند .
۸- نگهداري توام پرندگان با سنين يا رنگ متفاوت در يك مكان (جداسازي گله‌هاي غير هم سن يا داراي يك رنگ متفاوت ضروري است) می توان باعث شروع کانی بالیسم شود .
۹-هرگونه خراشيدگي يا پارگي كه ممكن است در نتيجه جفت گيري (درمرغان مادر ) يا ناشی ازهر حادثه ديگري مانند رقابت بر سر بدست آوردن آب و غذا بوجود آمده باشد.
۱۰- عدم نوک چینی یا نوک چینی نادرست در طیور تخمگذار که می تواند باعث تحریک نوک زدن و شروع کانی بالیسم گردد .
۱۱- باقی ماندن پرنده های ضعیف و فلج و یا مرده در سالن که می تواند باعث تحریک نوک زدن و شروع کانی بالیسم در گله شود .
درمان و کنترل کانی بالیسم و خودخوری در طیور
عارضه کانی بالیسم درصورتی که در شروع ومراحل ابتدایی تشخیص داده شود وعلت آن بررسی واقدام به درمان شود به راحتی قابل کنترل خواهد بود ولی در صورتیکه برای درمان و رفع علت دبر اقدام شود ممکن است به سراسر گله سرایت کند و برای برخی از طیور به حالت عادت درآید و درمان و ریشه کنی آن سخت گردد . به طور کلی درمان کانی بالیسم بسنگی به عامل ایجاد کننده آن دارد.
درمان
۱-بالانس جیره از لحاظ پروتیین و اسیدهای آمینه بخصوص متیونین . برای هر دوره سنی چه در مرغان تخمگذار وچه گوشتی از جیره همان سن استفاده شود .
۲-اقزودن نمک به جیره و آب در صورت مشکوک شدن به کمبود نمک در جیره
در بعضی از مرغداری ها به خصوص مزارع پرورش جوجه گوشتی بدلیل استفاده از دستگاه تصفیه آب و کاهش TDSدستگاه در زیر عدد ۱۰۰ وعدم وجود منابع سدیم وکلر مانند نمک در خوراک ، جوجه ها بشدت به کانی بالیسم حساس می شوند که معمولا با افزودن نمک به آب ودان و افزایش TDS دستگاه بر روی عدد۷۰۰-۵۰۰ مشکل سریعا رفع می شود .
۳- در صورت مشکوک بودن به منابع تامین کلسیم وفسفر جیره کلیه منابع کلسیم و فسفر مانند : دی کلسیم فسفات و منو کلسیم فسفات ویامنابع کلسیم شامل : صدف معدنی و دریایی و یا کربنات سریعا تعویض گردند و دان مصرفی نیز در صورت مشکوک بودن تعویض شده و از همه اقلام جهت ارسال نمونه به آزمایشگاه نمونه گیری انجام و ارسال گردد.
۴- در صورت مشکوک شدن به کمبود فضای آبخوری و دانخوری نسبت به تامین کمبود سریعا اقدام شود .
۵- اصلاح تهویه ، تنظیم دما ورطوبت سالن در جهت کاهش استرس در سالن
تهویه بد در سالن و افزایش گازهای مضر مانند آمونیاک باعث استرس و عصبی شدن طیور شده ودر صورت افزایش دما باعث عصبی شدن جوجه ها و نوک زدن به یکدیگر می شود .
۶- کاهش شدید نور سالن واستفاده از لامپهای با نور قرمز
افزایش نوردهی ونور بیش از حد باعث تحریک مرغها می گردد .این مسأله به خصوص در مرغان داخل قفس به وضوح دیده می شود که در طبقات نزدیکتر به منبع نوری و با شدت بالا میزان نوک زدن به یکدیگربیشتر است .حتی الامکان از نصب منبع نوری نزدیک قفس ها و آشیانه تخمگذاری خودداری شود .
۷-از افزایش تراکم در قفس ها خودداری شود حداکثر ۵ پرنده در هر آشیانه تخمگذاری
۸- سرگرم کردن پرندگان با پاشیدن دان برروی بستر و انحراف فکری آنها از نوک زدن به یکدیگر
۹-ریختن دانه های کوچک شن که به رنگ قرمز درآمده باشند جهت سرگرم کردن پرندگان وکاهش نوک زنی
۱۰-ریختن تکه های روبان قرمز رنگ به داخل سالن جهت سرگرم کردن پرندگان وانحراف فکری آنها از نوک زدن به یکدیگر
۱۱- آویزان کردن نوارهای روبان رنگی بالای سر جوجه ها در سالن گوشتی و یا قفس ها در مرغان تخمگذار جهت انحراف فکری ناشی از کنجکاوی ونوک زدن به روبان ها بجای نوک زدن به همدیگر
۱۲-اضافه کردن یک ردیف لامپ با نور قرمز در سالن به طور دایمی برای مواقع ضروری جهت کاهش نور و استفاده از آنها در کنترل کانی بالیسمنها از نوک زدن به یکدبگر
۱۳- افزایش تعداد دانخوری و آبخوری در سیستم بستر در صورت افزایش تراکم بیش از حد
۱۴-کاهش انرژی وافزایش پروتیین جیره واستفاده از سبوس گندم و پودر یونجه در جهت افزایش منبع فیبر در جیره جهت کاهش کانی بالیسم .به طور کلی ثابت شده است که افزایش انرژی جیره همراه با فقر پروتیین و بخصوص کمبود اسید آمینه متیونین همراه باکاهش فیبردر جیره باعث عصبی شدن و پرخاشگری در طیور بخصوص طیور تحت استرس قفس می شود .
۱۵-پرنده های مرده و یا زخمی و یا ضعیف وبیمار به سرعت از سالن و قفس خارج شوند تا باعث تحریک سایر پرندگان به نوک زنی نگردند .
۱۶-استفاده از مواد نفتی بدبومانند مالیدن اندکی گازوییل یاروغن سوخته و یا گریس برروی زخمهای بدن پرندگان (البته ترجیحا پرندگان زخمی از سالن خارج شوند )ویا استفاده از صمغ درخت کاج و یا سایر مواد تلخ و بدبو جهت عدم ادامه نوک زنی برروی نواحی زخمی در پرندگان آسیب دیده
۱۷-بعضی از مرغداران گوشتی استفاده از میوه هندوانه وچند تکه کردن و قرار دادن آن در سالن پرورش را جهت ارضای غریزه نوک زنی در جوجه های عصبانی و مضطرب وجلب توجه جوجه ها بدلیل رنگ قرمز آن را بسیار مفید وکاربردی گزارش کرده اند.
۱۸- در صورت لزوم ، نوک چینی وناخن چینی در جوجه های تخمگذاری که نوک چینی نشده اند . اين روش نمي تواند رفتار غير نرمال را بطور كامل از ميان ببرد اما پرندگان توانايي خود را در صدمه زدن به یکدیگراز دست مي دهند .
۱۹- شناسایی پرنده هایی که بیشتر به بقیه نوک می زنند و خروج آنها از سالن
۲۰-استفاده از بلوکهای نیمه جامد آب پنیر یا شیردر بین طیور در سالن های بستر که ترجیحا با رنگ های طبیعی و جذاب مانند رنگ قرمزترکیب شده باشند تا پرنده ها مشغول نوک زدن به آنها شده و از نوک زدن به یکدیگر غافل شوند .
۲۱-توزیع علوفه های برگ دار مانند یونجه و گشنیز در سالن و یا آویزان کردن آنها در سالن یا به فقس ها در مرغان تخمگذار جهت پرت شدن حواس پرنده ها و نوک زدن به آنها
۲۲- مسدود کردن پنجره ها و بستن قسمت‌هايي كه نور خورشيد مستقيماً از آنجا به كف آشيانه و سالن مي‌تابد (در سالن های نیمه بسته)
برای اطلاعات بیشتر از محصولات و داروهای طیوری اینجا کلیک کنید.
