دکتر احمد روغنی – دکتری دامپزشکی
بیماری برونشیت یکی از بیماریهای مهم وشایع صنعت طیور در سراسر دنیا می باشد .این بیماری با درگیری سیستم تنفسی ،مجاری ادراری و تناسلی باعث ایجاد عوارضی مانند :مشکلات تنفسی، نفریت و اختلال در سیستم تناسلی و مشکلات تخمگذاری در مرغان تخمگذار و مرغان مادر می شود . شدت بیماری و در صد تلفات بسته به نوع سویه ویروس ، سطح ایمنی گله ، سن گله ودر گیری احتمالی همزمان باسایر عوامل بیماریزا مانند نیوکاسل ،آنفلوانزاو یا مایکوپلاسماهامتفاوت بوده و از ۱۰۰- ۱۰ درصد می تواند متغیر باشد .
این بیماری برای اولین بار بین سالهای ۱۹۶۳ میلادی تا سال ۱۹۸۷ میلادی در کشور آمریکا گزارش شد . پس از آزمایشات متوالی همه دانشمندان به این نتیجه رسیدند که سویه درگیر کننده در تمام درگیری ها از لحاظ ساختاری و علایم شبیه به هم هستند که پس از جداسازی ویروس وتعیین سروتیپ آن راسروتیپ ماساچوست نام نهادند . بعدا مشخص گردید بیشتر سروتیپ های شناسایی شده از ویروس برونشیت رایج و همه گیر در ایالات متحده درحقیقت از نوع سروتیپ ماساچوست هستند البته تا امروزدرحدود ۸ سروتیپ جدید از ویروس برونشیت در دنیا جدا سازی شده اند . این اختلاف سویه عمدتا بدلیل اختلاف در یک پروتیین در ساختار ویروس بنام اسپایک پروتیین یا پروتیین S1 می باشد .
اولین واکسن تهیه شده برعلیه ویروس برونشیت از سویه ماساچوست تهیه شد که امروزه در همه جای دنیا مورد استفاده قرار میگیرد . ویروس برونشیت قابلیت وتوانایی زیادی درجهش ژنتیکی و تغییرات سروتیپی داشته و به همین دلیل همواره بعنوان یک خطر بالقوه برای صنعت پرورش طیور به شمار می رود .
بیماری برونشیت در طیور
عامل بیماری
عامل بیماری ویروسی از خانواده ویروسهای کرونا می باشد .وویروس بیماری یک ویروس air born بوده و از طریق هوا براحتی و به سرعت انتشار می یابد. ویروس نسبت به ضدعفونی های مختلف ، گرما ی ۵۶ درجه سانتیگراد به مدت ۱۵ دقیقه و حلال های قلیایی حساس است (۱٪ به مدت ۳ دقیقه).
تهویه ضعیف در سالن وافزایش غلظت گازها در سالن از عوامل مستعد کننده به بیماری هستند.
علائم بالینی بیماری :
آلودگی از طریق ملتحمه چشم ودستگاه تنفسی فوقانی ایجاد می شود . دوره کمون یا نهفته بیماری ۳۶ -۱۸ساعت و طول مدت درگیری با بیماری ۱۴-۱۰ روز می باشد . بیماری دارای سه فرم تنفسی ، کلیوی و تناسلی می باشد .
فرم تنفسی بیماری برونشیت :
این فرم از بیماری عمدتا در سنین پایین و در جوجه ها ایجاد شده و در گله های درگیر معمولا علایم زیر از خفیف تا متوسط و حتی شدید دیده می شود :
عطسه ، سرفه ، آبریزش از بینی و چشم ، خیس بودن چشم ها ، تورم سینوسهای سر ، تنفس با دهان باز یا Gas panting ، کز کردن و افسردگی جوجه ها ،تجمع جوجه ها به دور هم به صورت دسته دسته در نقاط مختلف سالن و به خصوص در نزدیکی منابع حرارتی ، سیخ شدن پرها ، کاهش احتمالی مصرف دان
علایم فرم کلیوی بیماری برونشیت :
در این فرم از بیماری دیده شدن اسهال سفید گچی واوراتی درنقاط مختلف سالن و یا چسبیده به پشت مقعد جوجه ها ، سیخ شدن پرهای پشت گردن وسرها و جمع شدن جوجه ها اطراف منابع حرارتی می تواند از علایم درگیری باشد .
علام فرم تناسلی بیماری برونشیت :
فرم تناسلی عمدتا در مرغهای تخمگذار و گله های مادر دیده می شود و همراه با علایم متغیری مانند : کاهش تولید تخم مرغ ، تغییر کیفیت ظاهری تخم مرغ اعم از تغییر شکل پوسته و بد شکل شدن تخم مرغ ،: شامل آبکی شدن سفیده تخم مرغ و پخش شدن زرده ،افزایش لمبه و افزایش پوسته های آهکی می باشد .
فرم تنفسی بیماری ممکن است با سایرفرم های بیماری مانند فرم کلیوی و تناسلی به صورت همزمان و یا به صورت انفرادی بروز نماید که در این صورت ممکن است علایم درمانگاهی و تلفات بیماری نیز شدت بیشتری پیدا نماید . نظر به اینکه بیماریهای ویروسی در ابتدا با یک لمفوپنی و سرکوب سیستم ایمنی در گله ظهور پیدا میکنند احتمال درگیری همزمان بیماری برونشیت با بیماری های مختلف مانند : نیوکاسل و یا آنفلوانزا و اضافه شدن عفونتهای باکتریایی فرصت طلب نیز وجود دارد که می تواند باعث افزایش وخامت اوضاع گردد .
علائم کالبد گشایی بیماری :
علائم فرم تنفسی :
ضایعات در این فرم از بیماری از قسمت فوقانی دستگاه تنفس شروع شده و در ابتدای بیماری به صورت یک افزایش موکوس مشاهده می شودو به تدریج با پیشرفت بیماری در گله و در روزهای پنجم به بعد به یک اکسودای چرکی و کاتارال تبدیل و گاهی از بینی خارج می شود که باعث رال مرطوب می گردد . به تدریج این اکسوده ای کاتارال حالت کازئوس گرفته و به شکل یک چرک پنیری و سفت درمحل دو شاخه شدن نای قرار میگیرد گه کاها تا عمق ریه نیز ادامه می یابد .نای معمولا دچار پرخونی شده ودر حنجره ها نیز التهاب دیده می شود التهاب کیسه های هوایی وکدر و ضخیم شدن آنها از علایم تیپیک این فرم از بیماری می باشد .
علائم فرم کلیوی :
در این فرم از بیماری تورم کلیه ها ، رنگ پریدگی ، و تجمع مقادیر زیاد کریستالهای ااورات درکلیه ها دیده می شود . تجمع اورات در توبولهای کلیه و دفع زیاد از طریق کلواک باعث مشاهده یک اسهال سفید وگچی شکل در جوجه ها می گردد .درگیری با این فرم از بیماری بدلیل آسیب شدید به کلیه می تواند باعث افزایش مرگ ومیر در گله گردد .
علائم فرم تناسلی :
عدم تشکیل کامل دستگاه تناسلی با وجود تعداد زیادی زرده در محوطه بطنی از علایم این فرم می باشد .اهمیت این فرم از بیماری در گله های پولت تخمگذار و پولت های مرغ مادر که هنوز به سنین تخمگذاری نرسیده اند بسیار بالا می باشد چراکه درگیری این گله ها در سنین رشد و قبل از تکامل دستگاه تناسلی باعث نقص در سیستم تناسلی و عدم تکامل آن در آینده می گردد وپرنده های ایمن شده از بیماری در ماههای بعد و در سنین تخمگذاری قادر به تولید مثل و تخمگذاری نمی باشند و گله به ظاهر سالم دچار افت شدید تولید تخم مرغ خواهد شد و ارزش اقتصادی آن بشدت کاهش می یابد .
تشخیص :
تشخیص اولیه بیماری بر مبنای علایم کلینیکی و علایم کالبدگشایی می باشد . جهت تشخیص قطعی بیماری بایستی از تست آزمایشگاهی PCR استفاده نمود . تست الایزا نیز به تشخیص بسیار کمک می نماید و ارزش آن در تعیین مبزان سطح آنتی بادی گله بر علیه ویرس می باشدو از طریق آن می توان زمان احتمالی درگیری ، طول مدت احتمالی بیماری و پایان آن را ارزیابی نمود .
درمان :
درمان خاصی برای بیماری وجود ندارد بیشتر توصیه های درمانی برای بیماری برونشیت جنبه درمان علامتی داشته و بر اساس کاهش علایم بیماری در سطح گله می باشد .معمولا توصیه های زیر در رابطه با بیماری برونشیت انجام می گردد :
۱- افزایش دمای سالن به میزان ۵-۲ درجه
۲-افزایش رطوبت سالن تا ۵۰ درصد
۳-اصلاح تهویه سالن
۴- مرطوب نمودن بستر بوسیله ضدعفونی های مختلف و قابل استفاده در سالن جهت کاهش گرد وغبار و کاهش غلظت ویروس در بسترمانند: نانوسیل فارم و نانوسیل هوا
۵- کاهش پروتیین دان به میزان ۵ درصد به خصوص در موارد مشکوک به فرم کلیوی
۶-حذف یک وعده روزانه مصرف دان در گله در صورت افزایش تلفات گله بیش از ۵ درصد در یک روز و در صورت افزایش تلفات روزانه تا سقف ۱۰ درصد قطع دان به مدت ۳۰ ساعت
۷- استفاده از ترکیبات بازکننده برونش و خلط آور مانند برم هگزین ،ترکیبات حاوی عصاره منتول و اکالیپتوس در داخل دان و آب
استفاده دایم در طول دوره ویا به صورت دوره ای از این ترکیبات در داخل دان و آب همراه با ترکیبات ضد عفونی کننده دان و ترکیبات پربیوتیک بسیار به کاهش درگیری و یا کاهش علایم بیماری در گله کمک می نماید .
۸-استفاده از ترکیبات تعدیل کننده وضعیت کلیه و کبد مانند: ترکیبات حاوی ال کارنیتین وقند سوربیتول وترکیب رنیل ویتامین بعد از بیماری و در طول بیماری باتوجه به درگیری مستقیم دستکاه تنفس طیور در این بیماری احتمال درگیری گله در آینده با سندرم آسیت را بشدت کاهش می دهد.
کنترل و پیشگیری :
بهترین کار استفاده از واکسن برونشیت در یکروزگی وبصورت اسپری بر روی کارتن و یا در صورت امکان به صورت قطره چشمی می باشد . استفاده از واکسن های مخلوط ب۱ + برونشیت نیز در سن یکروزگی و به صورت اسپری بر روی کارتن نیزموفقیت زیادی را در پی داشته است . بعضی از شرکتهای تولید واکسن ، ویروس هایی را تولید نموده ودر واکسن های خود بکار برده اند که آنتی ژن موجود در این ویروسها پس از مصرف واکسن بدلیل شباهت ساختاری با چند نوع سروتیپ ویروس برونشیت می تواند ایمنی همزمان در رابطه با چند سروتیپ متفاوت را ایجاد نماید که البته بعضا خود ویروس واکسن بعد از چند بار استفاده موفق در فارم یا فارمهای مورد استفاده ، باعث ایجاد یک بیماری شدید برونشیت گردیده است لذا مصرف آنها تا حدودی کاهش پیدا نموده و یا متوقف گردیده است .
برای اطلاعات بیشتر از محصولات و داروهای طیوری اینجا کلیک کنید.
