دکتر احمد روغنی – دکتری دامپزشکی
پرواربندی شتریکی از مشاغل سودآوری است که چند سالی است در ایران رواج زیادی یافته و افراد زیادی از روستاییان و دامداران کشور به آن پرداخته اند.یکی از خصوصیاتی که باعث شده از این حیوان در زمینه پرواربندی استفاده شود واکنش مناسب آن د ر مقابل تغذیه دستی پرواری می باشد که سبب می شود دامداران بتوانند با نگهداری از این حیوان در فضای بسته وتغذیه به صورت دستی سود مناسبی را به دست آورند. مجله علمی دام پخش علاقمندان به مطالعه پیرامون پرواربندی شتر را به خواندن این مقاله دعوت می نماید .
براساس مطالعات صورت گرفته وتجربیات بدست آمده معمولا بیشترین اضافه وزن بدست آمده در پرواربندی شترها مربوط به ۶۰ روز اول پروار بندی بوده و عمده ترین سود حاصله نیز مربوط به همین زمان ۲ ماهه ابتدایی پرواربندی می باشد . تلفات معمول درپرواربندی شترها نیز کمتر از ۵ درصد گزارش شده است که البته این عدد بسته به مدیریت پرورش و رعایت شرایط بهداشتی در گله ممکن است کاهش و یا افزایش داشته باشد .
نکات ضروری که بایستی در پرواربندی شتر رعایت نمود :
۱-انتخاب سن و وزن مناسب
بهترین سن برای پرواربندی ، سن زیر ۲ سال می باشد چراکه معمولا شترها در این سن دارای وزن زنده ۱۲۰ تا ۲۳۰ کیلوگرم می باشند. در این سنین شتران از توانایی بالایی برای افزایش وزن وافزایش درصد لاشه(۵۴%) برخوردار می باشند. بهترین وزن برای کشتار نیز در وزن ۲۲۰ تا ۳۰۰ کیلوگرم می باشد که شترها به حداکثر بازده وزنی و لاشه ای رسیده اند و فروش آنها دارای بیشترین سود اقتصادی می باشد .
۲-جیره مناسب
مطالعه جیره های پرواربندی در شتر به ما نشان می دهد که که رسیدن به حداکثر پتانسیل تولید با استفاده از جیره های حاوی ۲۵۶۰ کیلو کالری انرژی قابل متابولیسم و۱۲٫۶ درصد پروتئین خام به دست می آید که با مصرف این جیره میانگین ضریب تبدیل غذایی ۵٫۶۷ نشان داده شده است که هیچ نشخوار کننده ی پر تولیدی قادر به رقابت با این حیوان نمیباشد.
جیره ی غذایی شتر پرواری می تواند مشتمل بر یونجه خشک،جو بلغور شده،سبوس گندم،تفاله چغندر قند،کنجاله پنبه دانه،کاه گندم،نمک و سنگ آهک باشد.
۳-فصل مناسب
باتوجه به اینکه تنش سرما باعث افزایش ماده خشک مصرفی و افزایش تولید حرارت در بدن شده و در نتیجه باعث افزایش هزینه انرژی می گردد و همچنین گرما نیز باعث افزایش تعداد تنفس و ایجاد اسیدوز تنفسی وبهم خوردن تعادل الکترولیتهای خون می گردد در نتیجه هر دو عامل به صورت طبیعی سبب کاهش ازدیاد وزن حیوان می گر دند.بنابراین پیشنهاد میگردد پرواربندی در زمان مناسب انجام شود که در مناطق گرم و خشک کویری مرکزی ایران بهترین زمان از اواخر زمستان تا اواسط خرداد ماه و از اوایل مهرماه تا اواسط دی ماه می باشد.البته میتوان شترها را در فصل های زمستان و تابستان در جایگاه نیمه بازنیز پروار نمود.
۴-انتخاب حیوان مناسب
برای پروار بندی باید شتری را که دارای اسکلت درشت و کشیده،سالم و بدون امراض پوستی باشد انتخاب نمود.
۵- جداسازی شترها
باید شترهای ماده را جداگانه و حتی دور از دید شترهای نر نگهداری نمود در غیر این صورت شترهای نر حالت مستی به خود گرفته و پس از آن با نخوردن غذا و یا به شدت از غذای مصرفی آن ها کاسته می گردد.همچنین بایستی شترهای سنین مختلف و وزن های مختلف را در جایگاه های متفاوت نگهداری نمود وازنگهداری شترها با سن و وزن متفاوت در یک جایگاه خودداری نمود .
۶- رعایت ظرفیت مناسب پرواربندی
در یک واحد پرواربندی نباید تراکم بیش از حد وجود داشته باشد و تعداد شتر پرواری در یک واحد سنتی بهتر است از پنجاه نفرشتر بیشتر نباشد .
۷ –بعد از ورود شترها به واحد پرواربندی بایستی در بدو ورود انگل زدایی شوند یعنی هم از طریق داروی آیورمکتین جهت کنه و سایر انگلهای خارجی وهم بوسیله شربت های انگل برای انگل های کرمی دستگاه گوارش و ریه انگل زدایی گردند و دو هفته بعد نیز انگل زدایی تکرار شود .انگل زدایی بهتر است در صبح زود و با شکم خالی انجام شود تا تاثیر دارو بیشتر شود .
۸ – پس از انگل زدایی مرحله اول بایستی واکسن های مورد نیاز مانند :آنتروتوکسمی :قانقاریا و سایر واکسن های لازم با فاصله ۱۵ روزه در گله استفاده شود البته پس از استفاده از هر واکسن ۱۵ روز بعد بایستی یادآور آن تزریق گردد .
۹- کلیه شتر ها بایستی توسط دامپزشک معاینه شده و در صورت بیماری داخلی و یا مشکلات پوستی سریعا درمان شوند .
۱۰- ورود شتر جدید در طول دوره پرواربندی به واحد ممنوع می باشد و در صورت انجام این کار حتما بایستی در محلی جداگانه و دور از شترهای فارم به مدت دو هفته قرنطینه شده و درمانهای لازم انگلی و قارچی وغیره بر روی آنها انجام و در صورت تایید سلامت آنها توسط دامپزشک در واحدی جداکانه به فارم اضافه شوند .
روشهای مختلف پرواربندی شتر
می توان به ۳ صورت پروار بندی را انجام داد:
۱-پرواربندی به روش باز یا مرتعی که در این سیستم دام در مراتع چرا نموده و هیچ گونه تغذیه دستی در اختیار دام قرار نخواهد گرفت.این روش پرواربندی شترتنها در مناطق پر باران و در فصل های پر باران با صرفه بوده وانجام می شود .
۲-پروار بندی به روش نیمه بسته یا نیمه باز که در این روش دام در مرتع چرا نموده و شب ها در جایگاه ساده ای مقداری کنسانتره مخصوص در اختیار دام قرار می دهند.
۳-پروار بندی به روش بسته که دام را در جایگاه بسته ای محصور می کنند و تغذیه صد در صد به صورت دستی انجام می گیرد.در این روش جایگاه دام از ۲ قسمت بهاربند و فضای سرپوشیده یا سایبان تشکیل گردیده و انبار ذخیره کنسانتره و انبارسرپوشیده علوفه نیز برای آن واحد در نظر می گیرند.
پیشنهاد می شود به ازای هر ۶ نفر شتر به طور میانگین ۳ متر مربع سایبان و ۶ متر مربع بهاربند با مصالح ارزان قیمت بومی و عرف معماری محلی ساخته شود.
ضمنا توصیه می گردد جهت احداث آخور و آبشخور به ازای هر نفر شتر ۱متر آخور و ۰٫۵ متر آبشخور در نظر گرفته شود. بهتر است برای آخور و آبشخور در فضای بهاربند سایه بانی در نظر گرفته شود تا در گرمای شدید و یا فصول بارندگی شترها هنگام خوردن آب یا غذا دچار مشکل نشده و رغبت به اینکار نشان دهند .
شیب بهاربند بایستی به سمت دیواره های جانبی بهاربند بوده تا کلیه آبهای جاری در زمان بارندگی و یا ادرار حیوانات به خارج از محوطه هدایت شده و به داخل یک چاه تعبیه شده در داخل بهاربند سرازیر گردد تا زیر دست وپای شترها خیس نباشد .
نکات مدیریتی مهم در واحدهای پروار بندی
– جایگاه شتر بهتر است دارای تهویه و نور کافی باشد.مسائل بهداشتی و پیشگیری نظیر واکسیناسیون و مداوا و نظارت بر سلامت دامها طبق نظر و توضیه های دامپزشک صورت گیرد.
– قبل ازشروع پرواربندی بایستی شترها را ظرف مدت ۱۵ روزو آرام آرام به غذای پرواری عادت داد زیرا معده نشخوارکنندگان در صورت تغییر ناگهانی جیره و بخصوص به سمت ترکیبات متراکم و کربوهیدراتهای زود هضم ممکن است دچار اسیدوز شدید گردد لذا بهتر است در طول مدت پرواربندی جهت جلو گیری از این اتفاق از جوش شیرین و ترکیبات متعادل کننده فلور میکروبی دستگاه گوارش نشخوار کنندگان مانند : رومینا یست و بایو رومینا و ترکیبات مشابه استفاده نمود .
– بهتر است با سمپاش موتوری و با سموم فسفری بدن دام را دو بار و با فا صله دو هقته سم پاشی نمود و این کار به مدت ۲ باردر طول دوره پروار بندی انجام پذیرد.
– تعداد دفعات غذا دادن و یا تعلیف شترها می بایست در ساعات مشخص انجام گردد.راه و روش تغذیه بایستی براساس تغذیه روزانه نشخوارکنندگان دیگر باشد.بیشترین مقدار تغذیه در صبح زود و اواخر بعد از ظهر صورت گیرد و تدارک غذا در این ساعت باعث حداکثر مصرف می شود.
– علوفه سبز تازه باید خیلی با احتیاط به آن داده شود. زیرا باعث نفخ شکم و اسهال می گردد.در شترهای جوان احتمال ناراحتی های گوارشی بیشتر می باشد.
– افزایش سطح آخور در جایگاه از بلعیده شدن عمده غذا توسط حیوانات قوی تر کاسته و غذا بهتر در دسترس همه قرار می گیرد.
– مواد متراکم و کنسانتره باید همیشه بعد از علوفه داده شود تا از پرخوری آن ها توسط شترها جلوگیری شود.
قهر کردن شتر
قهر کردن یکی دیگر از رفتارهای شتر می باشد.شتر ساعت ها و روزها در یک جا می نشیند و اگر تلاش برای بلند کردن آن صورت گیرد،این رفتار طولانی تر می شود.تهیه علوفه خارج از دسترس حیوان و عدم حضور تماشاگر ممکن است این حالت را از بین ببرد.
