نویسنده: دکتر احمد روغنی – دکتری دامپزشکی
به گزارش واحد علمی مجله دام پخش بیماری ورم پستان یا سفت شدن پستان یکی از بیماریهای مهم و استرتزیک در گاوداری می باشد. بسیاری از دامداران این بیماری را با علایم: سفت شدن پستان، دلمه شدن شیر، آبکی و خون آلود شدن شیر، پنیری شدن شیر و یا کاهش شیر در گاو می شناسند. بیماری ورم پستان در گاوهای شیروار ارتباط مستقیم با کاهش سطح بهداشت پستان و جایگاه شیردوشی داشته و اجرای کلیه روشهای کنترل و پیشگیری در سطح گاوداری، مستلزم رعایت دقیق این دو نکته می باشد. وقتی سخن از بهداشت پستان بعمل می آید منظور فقط تمیز نگه داشتن بافت پستان نیست بلکه منظور رعایت بهداشت دست کارگر، بهداشت اتاق شیردوشی و جایگاه شیردوشی و از همه مهمتر رعایت بهداشت دستگاه شیردوش می باشد. رعایت این مجموعه عوامل در زمان شیردوشی و قبل و بعد از آن می تواند به کاهش موارد ورم پستان در گاوداری کمک بسیار زیادی بنماید.
اهمیت بیماری ورم پستان عمدتا در رابطه با کاهش شدید شیر تولیدی و خسارات اقتصادی ناشی از آن و همچنین هزینه های ناشی از درمان ورم پستان می باشد که همگی آنها می تواند صرفه اقتصادی نگهداری از یک گاو را با مخاطره همراه نماید. در ایجاد این بیماری عوامل مختلفی دخیل می باشند که وجود عوامل بیماریزا مانند باکتری ها عملا در رده دوم عوامل ابتلا به شمار میرود. در واقع عامل اصلی که باعث ایجاد شرایط مساعد برای باکتریها و سایر عوامل بیماریزا در داخل پستان می شود و منجر به ایجاد بیماری می گردد، عدم اجرا و یا اجرای ناقص پروتکل ها و دستورالعمل های بهداشتی در دامداری می باشد. بسیاری از این دستورالعملها بسیار ساده بوده و اجرای آنها مستلزم صرف هزینه زیادی نمی باشد ولی عمدتا نیاز به صرف وقت داشته و اغلب به خاطر سهل انگاری دامدار و یا گارگر شیردوش به صورت ناقص اجرا شده و باعث ایجاد شرایط مناسب برای عوامل عفونت زا در محیط و یا بر روی سر پستانک شده و موجب بروز بیماری در پستان می شود. مجله علمی دام پخش در این مقاله سعی دارد تا با ارایه چند پیشنهاد عملی و تجربه شده در فیلد به کمک و راهنمایی دامداران و دامپزشکان عزیز بشتابد و امیدواریم که کلیه همکاران و همچنین دامداران محترم و کلیه دوستانی که مقاله زیر را مطالعه می نمایند در صورتی که نکات جدیدی به ذهنشان می رسد که قابل افزودن به مقاله بوده و یا قابل چاپ در قالب مقاله جدیدی در مجله علمی دام پخش باشد با تیم پشتیبانی مجله دام پخش با شماره های :۰۹۱۳۱۶۲۹۳۷۲ دکتر احمد روغنی و ۰۹۱۳۵۹۶۱۷۲۴ خانم مهندس پناهی تماس حاصل نموده و مطالب ارزشمند خود را ارایه نمایند.
توصیه های بهداشتی جهت کاهش و کنترل تورم پستان در گاوداری
- نکته اول و بسیار مهم آماده سازی پستان قبل از شیردوشی می باشد چرا که آماده سازی اصولی پستان تاثیر فوق العاده ای بر سلامت پستان و کیفیت شیر دارد.برای آماده سازی پستان پس از مقید کردن گاو در جایگاه شیردوشی، ابتدا بایستی پستان و بخصوص سر پستانکها را از بقایای کود و کود های خشک چسبیده به آن تمیز نموده و سپس نسبت به شستشوی پستان اقدام نمود. عجله نمودن در این مرحله اغلب مشکلات مراحل بعد را افزایش می دهد. توجه داشته باشید شروع مرحله اول مستلزم استفاده از دستکش توسط دامدار و یا کارگر شیردوش می باشد و در صورتی که امکان انجام این کار وجود نداشته باشد، حداقل دستها باید با آب و صابون دو مرتبه شستشو داده شود و سپس با یک محلول ضد عفونی پاکسازی گردد.
- مرحله دوم پس از تمیز نمودن و پاکسازی فیزیکی پستان و سر پستانک ها شستشوی پستان ها می باشد. این مرحله یکی از حساس ترین مراحل، در مسیر کنترل ورم پستان می باشد چرا که در بسیاری از موارد و حتی در گاوداری های بسیار مجهز که درگیر بیماری ورم پستان بوده اند بعد از تحقیقات و انجام آزمایشات متعدد مشخص گردیده که عامل اصلی در انتقال عوامل بیماریزا به سطح پوست پستان و ورود آن به داخل پستان آب آلوده و میکروبی مورد استفاده در مرحله شستشوی پستان می باشد به همین خاطر توصیه می شود که ترجیحا برای شستشوی پستان از آب کلرینه و بهداشتی و یا آبی که با ضد عفونی های رایج مانند ضدعفونی کننده های پراکسید هیدروژن نقره ۰٫۵ درصد گند زدایی شده باشد استفاده شود مانند: ترکیبات نانوسیل
- مرحله سوم خشک کردن پستان پس از شستشو می باشد که حتما بایستی از دستمالهای مخصوص که برای اطاق شیردوشی طراحی شده اند استفاده شود و در صورتیکه امکان استفاده از آنها وجود ندارد، به خصوص در مورد دامداری های سنتی، حداقل از دستمال های کاغذی رولی استفاده شود و سعی شود دستمال با سطوح مختلف مانند دیوار، نرده و قسمتهای دیگر بدن گاو تماس پیدا نکند.
- مرحله چهارم استفاده از یک ضد عفونی بی خطر مانند ترکیبات پراکسید هیدروژن نقره ۰٫۵ درصد و یا ترکیبات ید دار و سایر ترکیبات مجاز به صورت اسپری بر روی سرپستانک می باشد که پس از خشک شدن آن بر سطح پوست دیگر نیازی به آبکشی نبوده و عمل شیردوشی انجام می گردد.
- قبل از انجام عمل شیردوشی چه با دست و چه با دستگاه شیردوش، ابتدا هر کدام از کارتیه ها به صورت دستی چند بار دوشیده شود تا در صورت ورود احتمالی باکتری ها به مجاری پستانی با فشار دوشش خارج شده و یا غلظت آنها به حداقل برسد و وارد دستگاه شیردوش و یا منبع اصلی ذخیره شیر نشوند و بار میکروبی شیر را افزایش ندهند.
- در مورد دوشش دستی شیر چون زمان شیردوشی نسبت به دوشش با دستگاه طولانی تر است و قطعا فشار بیشتری بر بافت اپیتلوم داخلی پستان وارد می شود و احتمال ایجاد اختلال در سد دفاعی مخاطی پستان در زمان پس از دوشش افزایش پیدا میکند بهتر است احتیاط بیشتری در روش دستی اعمال شود و از فشار زیاد از حد به بافت پستان خودداری شود، ضمنا پروتکل های اجرایی بعد از دوشش که در ادامه بیان می گردد نیز بایستی به خوبی اجرا گردد.
- در مورد دوشش با دستگاه نیز بایستی دستگاه به صورت دوره ای مورد بازرسی قرار گرفته و لاینرها و سایر قطعات مربوط به دستگاه شیردوش بخصوص قسمتهایی که مستقیما در ارتباط با پستان و مکش شیر از پستان هستند چک شده و همیشه در وضعیت خوبی بسر ببرند تا از فشار و مکش بیش از اندازه به بافت پستان جلوگیری شود.
- بعد از پایان شیردوشی معمولا بین ۷-۵ دقیقه مجرای اصلی خروج شیر باز بوده و کنترل مخاطی بافت پستان تا حدود زیادی دچار اختلال می باشد تا اینکه آرام آرام اسفنکتر پستان جمع شده و مجرای پستانی بسته شود. این مدت زمانی که طول می کشد تا مجاری سر پستانک ها بسته شود جزو حیاتی ترین زمان برای درگیری یا عدم درگیری با ورم پستان می باشد که با استفاده از چند راهکار ساده می توان تا حدود ۹۵ درصد از ایجاد درگیری با ورم پستان در گله جلوگیری کرد:
- بلافاصله پس از شیر دوشی از محلول های teat deeping، که می تواند شامل ترکیبات ید دار و یا ترکیبات حاوی پراکسید هیدروژن نقره و یا ترکیبات مجاز دیگر باشد، سر پستانک و قسمتهای بالاتر آنرا با استفاده از طرف teat cup، به ماده ضد عفونی آغشته نمایید و یا ماده ضدعفونی آماده را به وسیله یک دستگاه اسپری بر روی بافت پستان اسپری نمایید. ثابت شده است اگر این محلول ضد عفونی آماده شده تا دمای حدود ۱۵ درجه خنک شده باشد نه تنها از خاصیت و حساسیت آن کاسته نمی شود بلکه بدلیل سرد بودن آن انقباض عضلانی در عضلات ناحیه سرپستانک را تسریع نموده و همزمان با ضدعفونی آن، مجرای پستانی را نیز به سرعت تنگ می نماید.
- توصیه جدی می شود که با توجه با باز بودن مجرای اسفنکتر پستان تا چند دقیقه پس از دوشش از نشستن گاوها بر روی زمین یا بستر تا حداقل ۷ دقیقه جلوگیری شود که بهترین راهکار برای اجرای این کار قرار دادن مقداری خوراک ترجیحا علوفه خشک در اختیار حیوان می باشد به گونه ای که حیوان به مدت ۱۰-۵ دقیقه سر پا نگهداشته شود.
- پس از پایان شیر دوشی ابتدا دستگاه شیر دوش با آب سرد شستشو داده شود و سپس مجددا با آب داغ ۵۰ -۴۵ درجه شستشو داده شود. بعد از پایان دو مرحله شستشو یک ماده ضدعفونی کننده به صورت رقیق شده در داخل دستگاه چرخانده شده و پس از ۱۰ دقیقه مجددا دستگاه با آب گرم ۴۵ درجه شستشو داده شود.
- بهتر است به صورت دوره ای تمامی گاوها آزمایش CMT گردند تا گاوهای آلوده در گله شناسایی و تحت درمان قرار گیرند.
یافتن سریع گاو بیمار با آموزش کارگران شیردوشی به سهولت امکان پذیر است. بسیاری از دامداران فرصت های زیادی را برای درمان ورم پستان به سادگی از دست می دهند و اجازه می دهند عفونت گسترده تر و بیشتر شود. - در صورتی که گاو یا گاوهای مشکوک به ورم پستان در گله وجود داشته باشند در پایان شیردوشی و بعنوان آخرین گاوها با دستگاه شیردوش دوشیده شوند و سپس دستگاه شیردوش بر اساس دستورالعمل بند ۹ مقاله و یا دستورالعمل دامپزشک فارم شستشو داده شود.
- در گاوداری های بزرگ بهتر است به طور دوره ای از شیر گاوهای سالم و گاوهای مشکوک و بیمار و همچنین از آب مورد استفاده برای شستشوی پستان ها و از قسمتهای مختلف دستگاه شیر دوش و حتی دست کارگران شیردوش نمونه گیری جهت کشت میکروبی انجام شود. اینکار رابطه مابین عوامل میکروبی ایجاد کننده بیماری ورم پستان و آب شستشوی پستان ها و دست کارگرها را به خوبی نمایان می کند و ثابت می نماید که عوامل ایجاد کننده بیماری در سطح گله به راحتی به صورت مکانیکی مابین دست کارگرها و یا همراه با آب مصرفی شستشو و همچنین دستگاه شیردوش جابجا می شوند .
- درمان گاوهای خشک هنوز هم یکی از موثرترین ابزارهای یک برنامه کنترل ورم پستان در گله است. گاوهای دارای علایم بیماری و درگیر در دوران شیرواری را به محض ورود به دوران خشکی بوسیله پمادهای آنتی بیوتیکی مربوط به دوران خشکی یا پمادهای DC درمان نمایید .
- بهداشت کف دامداری، زهکشی کف بهاربند و محل استراحت گاوها بایستی به طور مرتب کنترل شود و در صورت خیس بودن و یا مرطوب بودن تمیز و خشک گردد. استفاده از کود خشک و یا سفال گندم و جو به همراه ماسه و شن ریز نیز به خشک بودن کف دامداری کمک می نماید .
- استفاده از واکسن های جدیدی که در رابطه با کنترل ورم پستان در گاوها در دوران خشکی استفاده می شود بشدت توصیه می شود. تاثیر این واکسن ها در کنترل ورم پستان دردوره شیرواری گاوها بسیار مثبت ارزیابی شده است.
