دکتر احمد روغنی – دکتری دامپزشکی
زنبورهای عسل دارای قابلیت بسیار بالا در تنظیم درجه حرارت محیط داخل کندو می باشند و این قابلیت و خصوصیت منحصر به فرد زنبورهای عسل را قادر می سازد تا بتوانند شرایط نامساعد و متفاوت اقلیمی را تحمل نموده و شرایط داخل کندو را به تعادل برسانند. در واقع آنچه که زنبورهای عسل را قادر می سازد تا بتوانند در برابر انواع شرایط متفاوت اقلیمی و آب و هوایی مقاومت کنند قدرت منحصر به فرد آنها در تنظیم حرارت داخل کندو از طریق بال زدن و تبخیر آب در فصل تابستان (کولر) و خوردن عسل و هضم آن و ایجاد ارتعاشات عضلانی و ایجاد حرارت در فصل زمستان می باشد. جالب اینکه این حشره قادر است علیرغم شرایط نامساعد حرارتی و در دسترس نبودن مواد غذایی در خارج از کندو، با همان ذخیره غذایی موجود در داخل کندو به حیات خود ادامه دهد. دانشمندان زنبور عسل را به خاطر این خصوصیت به پرندگان و پستانداران بیشتر شبیه می دانند تا به سایر حشرات.
شرایط حرارتی داخل کندو
درجه حرارت در منطقه پرورش نوزادان بین ۳۲ تا ۳۵ درجه سانتیگراد ثابت نگه داشته می شود. به همین لحاظ است که نشو و نمای لاروها در فاصله زمانی قابل تخمین صورت می گیرد. در تابستان گرمای داخلی کندو به وسیله تبخیر آب و بال زدن کارگران نقصان پیدا می کند. وقتی حرارت محیط اطراف به ۱۴ درجه سانتیگراد سقوط می کند، زنبورها تشکیل خوشه می دهند. در این حالت با هضم کردن عسل و ارتعاش ماهیچه های سینه تولید حرارت می کنند.
زنبوران کارگر در یک زمان، هم به عنوان ژنراتور و هم به عنوان لایه جلوگیری کننده از خروج حرارت عمل می کنند. در حالی که یک کلنی می تواند علی رغم شرایط نامساعد طبیعی زنده بماند، افراد کلنی در مقابل این تغییرات به تنهایی بی پناه هستند و با حرارت ۱۰ درجه سانتی گراد در داخل بدن، قدرت پرواز خود را از دست می دهند. در حرارت ۵ درجه قدرت حرکت از آنها سلب می شود و در حرارت ۱.۹ درجه سانتیگراد زیر صفر بدنشان منجمد می شود. در یک خوشه بدون نوزاد، در زمستان درجه حرارت بین ۲۰ تا ۳۶ درجه تغییر می کند. حرارت عادی در داخل خوشه در حدود ۲۹ درجه سانتیگراد می باشد.
فعالیت های تنظیم دما برای زنبور عسل به صورت زیر می باشد:
۳۸ درجه سانتیگراد : خنک کردن کندو
۳۳ – ۳۶ درجه سانتیگراد : ترشح موم و پرورش نوزاد
۲۹ درجه سانتیگراد : توقف پرورش نوزاد
۲۰ درجه سانتیگراد : ملکه برای جفتگیری از کندو خارج نمی شود
۱۶ درجه سانتیگراد : نر ها برای پرواز از کندو خارج نمی شوند
۱۴ درجه سانتیگراد : تشکیل خوشه توسط کارگران
۱۰ درجه سانتیگراد : کارگران قدرت پرواز را از دست می دهند
۵ درجه سانتیگراد : کارگران قدرت تحرک را از دست داده, از خوشه سقوط می کنند و منجمد می شوند
به محض اینکه درجه حرارت در اطراف توده خوشه مانند، در داخل کلنی نقصان پیدا می کند، زنبورانی که در پوسته خارجی این توده قرار دارند، بال های خود را تا حدودی می گشایند و مانع تشعشع حرارت به خارج می گردند. در عین حال با حرکات سریع سینه خود به تولید حرارت می پردازند. وقتی درجه حرارت بیشتر سقوط کند، این زنبورها سر و سینه خود را در داخل توده فرو می برند و شکم خود را به سمت خارج نگاه می دارند. اگر در این حالت کسی گوش خود را روی قسمت بالای کندو قرار دهد شاید بتواند صدای بم و مداوم وزوز زنبوران را بشنود. این نشانه آن است که تا عسل در کندو باقی است شرایط خوب است.
رطوبتی که در اثر هضم عسل ایجاد می شود از خوشه خارج شده، به صورت ذرات یخ سطح داخلی دیواره های کندو را فرا می گیرد. وقتی درجه حرارت کمی بالا می رود این ذرات یخ ذوب می شود و مورد استفاده زنبوران قرار می گیرد.
توده خوشه مانند زنبوران عسل در حرارت ملایم به سمت بالا گرایش دارند و با رسیدن بهار به قسمت بالای قاب ها می رسند. زنبورانی که از خوشه جدا می شوند، یا فرو می افتند و یا می میرند و در کف کندو جمع می شوند
برای اطلاعات بیشتر از محصولات و داروهای زنبور عسل اینجا کلیک کنید.
