دکتر احمد روغنی – دکتری دامپزشکی
واکسیناسیون در طیور یکی از مهمترین برنامه های اجرایی در طول دوره پرورش آنها می باشد . انتخاب ، طراحی واجرای صحیح یک برنامه واکسیناسیون می تواند یک گله پرورشی طیور اعم از گوشتی ، تخمگذار و یا مادر را در طول دوره پرورش بیمه نماید و با پیشگیری وکنترل بیماریها آن گله را به حداکثر پتانسیل تولیدی خود برساند .بعلاوه تحقیقات نشان داده است همواره پیشگیری وکنترل هزینه کمتری نسبت به درمان دارد لذا صرف یک هزینه اولیه و کم در ابتدای دوره پرورش و یا در طول آن می تواند از ایجاد هزینه های بیشتر ناشی از درمان یا افت و کاهش تولید جلوگیری نماید .معمولا برنامه های واکسیناسیون طراحی شده برای طیور به گونه ای برنامه ریزی می شوند که یک دوره نسبتا فشرده در ابتدای دوره را پوشش بدهند و سپس مراحل بعدی واکسیناسیون جهت واکسیناسیون های یادآور و بوستر در تکمیل مرحله اول طراحی و اجرا می گردند . در مورد مرغهای تخمگذار و مادر پس از یک دوره اولیه واکسیناسیون در دوران ابتدایی تولد در سنین وارد شدن به داخل قفس و یا ورود به سالن پرورش مرغهای مادر پرنده ها یک دوره تکمیلی واکسیناسیون به صورت تزریقی و تلقیح داخل بال و قطره چشمی در یافت می نمایند .
یک برنامه واکسیناسیون بنا بر دلایل متفاوتی ممکن است موفقیت آمیزنبوده و یا با شکست روبرو گردد که در زیر علل آن به طور خلاصه ذکر می گردد :
- واکسیناسیون در زمان بیماری
معمولا یکی از مهمترین علل ناکامی در واکسیناسیون استفاده از واکسن در زمان درگیری و بیماری می باشد . عمدتا از واکسن نیوکاسل بعنوان درمان در زمانهای درگیری ممکن است استفاده گردد و استفاده از سایر واکسنها در زمان درگیری با بیماریهای مربوطه روتین نیست . بنا بر دلایل زیر ممکن است استفاده از واکسن در زمان بیماری نیوکاسل مشکل ساز گردد :
۱- تشخیص اشتباه و عدم درگیری با نیوکاسل
۲- بالا بودن سطح آنتی بادی و تیتر گله وشکست تیتراسیون در اثر واکسیناسیون
۳ –استفاده از دز بیش از حد واکسن
۴ –وجود بیماریهای دیگر به صورت همزمان و میکس با بیماری نیوکاسل مانند:برونشیت ، آنفلوانزا ، مایکوپلاسما و کلی باسیلوز
۵ – عدم تطابق واکسن انتخابی با سویه بیماریزا و عدم پوشش صحیح واکسن
۶- فاسد بودن و ناکارامد بودن واکسن در اثر عدم رعایت زنجیره سرد بدرستی و یا نگهداری وحمل در شرایط نادرست
- وجودعوامل تضعیف کننده سیستم ایمنی درجوجه ها :
وجود یکسری عوامل در بدن جوجه ها می تواند باعث ضعیف شدن سیستم ایمنی سلولی یا همورال در جوجه ها شده و در ایجاد یک پاسخ ایمنی مناسب پس از واکسیناسیون اختلال ایجاد نماید بعضی از این عوامل عبارتند از:
۱- عوامل عفونی :
از مهمترین این عوامل می توان به ویروس گامبورو، ویروس کم خونی عفونی، ویروس مارک، رئوویروس‌ها، آدنوویروس‌ها و رتروویروس‌هااشاره نمود. یکسری از این عوامل مانند :ویروس کم خونی عفونی و رؤویروسها می توانند از بدو تولد و از گله مادر جوجه ها را درگیر نمایند و در طول دوره پرورشی باعث آسیب های جدی در جوجه ها شوند . ویروس گامبورو نیز در صورت عدم واکسیناسیون ویا واکسیناسیون ناقص ممکن است گله های گوشتی و گولت را در سنین زیر ۴۰ روز درگیر نماید که علاوه بر تلفات متوسط تا سنگین در گله بدلیل تاثیر مستقیم برروی بورس فابرسیوس و نابودی سلولهای ایمنی که در پاسخ ایمنی هومورال نقش اساسی دارند مانند سلولهای T باعث ضعف شدید سیستم ایمنی و درنهایت شکست در بسیاری از واکسیناسیون های گله می گردند بعلاوه در صورت درگیری گله با این بیماری در سنین زیر ۳۰ روز ایمنی ناشی از واکسن هایی که قبل از درگیری نیز مصرف شده اند بدلیل تخلیه زودهنگام بورس نیز با شکست مواجه می شود .
۲ -مایکوتوکسین‌هاایا سموم قارچی (آفلوتوکسین ها و….)
مهمترین مایکوتوکسین های تضعیف کننده سیستم ایمنی طیور شامل آفلاتوکسین ها، اکراتوکسین و تریکوتسن ها می باشند . این مایکوتوکسین ها تاثیرات خود را از طریق تاثیرات زیر ابجاد می نمایند :
۱- تضعیف سیستم ایمنی و عدم پاسخ مناسب به واکسیناسیون‌های صورت گرفته.
۲- افزایش حساسیت پرنده نسبت به عوامل عفونی بدلیل ضعف در سیستم ایمنی
۳- اختلال در ایجاد مقاومت نسبت به بیماریها بدلیل ایجاد نقص در سیستم ایمنی پرنده
۴- تداخل در ایمنی ناشی از سلولهای T و B و نرسیدن عیار پادتن به سطح مورد نظر.
استرس
استرس‌ها، پاسخ‌های غیراختصاصی بدن نسبت به تحریکات محیطی می‌باشند عوامل استرس زا با تحریک تولید کورتیزول و سایر کورتون ها در بدن طیور به سرکوب سیستم ایمنی آنها بطور غیرمستقیم مبادرت می نمایند . از عوامل معمول استرس زادر گله های طیور می توان به عوامل زیر اشاره نمود :
۱-حمل‌ونقل بخصوص در شرایط نادرست و غیر اصولی
۲- نوک چینی
۳-قطع برق وقطع دان و یا آب
۴- استرس گرمایی و سرمایی
۵-تهویه غیر اصولی در سالن
۶ – واکسیناسیون
۷- جابجایی وتغییر سالن
۸ – تراکم بیش از اندازه
۹-تغییرات ناگهانی جیره و بهم خوردن فلورمیکروبی روده و دستگاه گوارش
۹-درگیری با بیماریهای Sub clinical یا تحت حاد و بدون علایم در گله مانند کوکسیدیوز ، نکروتیک انتریتیس وگامبورو
جهت کنترل استرس در گله می‌توان از ترکیبات مولتی ویتامین ، ب کمپلکس ، AD3E و ویتامین C استفاده نمود . استفاده از ترکیبات گیاهی حاوی پربیوتیک ها ، ترکیبات پروبیوتیک و اسیدی فایرها به صورت دایم و یا چرخشی در جیره طیور ضمن جلوگیری از استرس در تغییرات ناگهنی جیره باعث تنظیم دسنگاه گوارش نیز می گردد .بعضی از داروهای ماکرولیدی مانند اریترومایسین نیز میتوانند باعث تقویت سیستم ایمنی شوند، زیرا آنها ضمن کنترل عفونت باعث تحریک سیستم ایمنی هم می‌شوند .
- تغذیه نامناسب :
یک تغذیه نامناسب می تواند با ایجاد کمبود مزمن مواد مغذی در بدن طیور مانند :ویتامینها وعناصر کمیاب ، اسید های آمینه ضروری و اسیدهای چرب ضروری که در ساخت پادتن ها نقش اساسی ایفا می نمایند باعث تضعیف دستگاه ایمنی طیور گردد . از این میان می‌توان به ویتامین‌های A ، C ، E ، اسیدهای آمینه متیونین و لیزین وآرژنین ، اسید لینولئیک و مواد معدنی مانند آهن ، سلنیوم وکبالت و مس اشاره نمود . مطالعات نشان داده که بالا بودن میزان کلر در بدن پرنده در صورت پائین بودن مقدار سدیم باعث تضعیف سیستم ایمنی بدن می‌گردد. توصیه می‌شود قبل از واکسیناسیون، متیونین و لیزین جیره افزایش یافته و یا از محلول مولتی ویتامین و اسید آمینه استفاده گردد و پس از واکسیناسیون از مولتی ویتامین و الکترولیت بهره‌گیری شود.
- عوامل ناشی از مدیریت نادرست
مدیریت صحیح واصولی نقش اساسی در موفقیت برنامه‌های واکسیناسیون درگله ایفا می‌نماید. ازمهم ترین موارد مدیریتی که بایستی یک مدیر موفق از ابتدای دوره پرورش مورد توجه قرار دهد می توان به موارد زیر اشاره نمود :
۱- مدیریت صحیح خرید جوجه
۲- مدیریت پاکسازی و ضد عفونی سالن های پرورش ومجموعه فارم
۳- مدیریت خرید دان و واقلام مورد نیاز خوراک
۴- رعایت فاصله استاندارد مابین نوبتهای جوجه ریزی ورعایت تراکم جوجه ریزی در هر سالن
۵- مشاوره با کارشناسان خبره و تهیه یک برنامه واکسیناسیون دقیق وکاربردی هر سالن
۶- مدیریت سیستم تهویه واجراوکنترل دقیق تهویه در سالن
۷- مدیریت دمای سالن و جلوگیری از نوسانات حرارتی
۸ – مدیریت وکنترل کیفیت آب مصرفی از لحاظ املاح وبار میکروبی در هر دوره پرورشی
۹ – مدیریت بستر زیر پای جوجه ها به خصوص در فصول سرد
۱۰ –اجرای دقیق برنامه نوک چینی در زمان مقرر در مرغان مادر و تخم گذار
- وجود آنتی بادی های مادری :
جوجه‌ها در سه روز اول زندگی نوعی پادتن به نام IgG را ازطریق جذب زرده دریافت می‌کنند که تا حدود سن ۱۵ روزگی می تواند یک ایمنی موقت در بدن جوجه ها ایجاد نماید . سرعت کاهش این عیار پادتن در جوجه‌های گوشتی به دلیل رشد سریع آنها نسبت به پولت‌ها بیشتر است . وجود ایمنوگلوبولینهای جذب شده از زرده در خون ممکن است در مکانیسم تولیدآنتی بادی دربدن جوجه ها پس از واکسیناسیون تداخل نماید بدینگونه که مثلا ممکن است بعد از واکسیناسیون نیوکاسل در گله وجود سطح بالای آنتی بادی در خون جوجه ها باعث کاهش سریع سطح ویروس واکسن در خون جوجه ها شده و از تاثیر قاطع واکسن بربدن جوجه و تحریک سیستم ایمنی بدنبال واکسیناسیون بکاهد ودرواقع ما یک فرصت طلایی برای روبرو شدن سیستم ایمنی با یک ویروس ضعیف و تولید انبوه آنتی بادی را از دست داده ایم .
به طور کلی انجام واکسیناسیون باید متناسب با سطح ایمنی حاصل از دریافت پادتن‌های مادری باشد. به عنوان مثال اگر میزان پادتن‌های مادری علیه بیماری خاصی بسیار بالا باشد، به دلیل خنثی شدن واکسن توسط آنتی بادی مادری ، انجام واکسیناسیون در دو هفته اول ممکن است تاثیر لازم را نداشته باشد.
تعیین زمان نخستین نوبت واکسیناسیون ارتباط مستقیمی با آگاهی از میزان زمان پایداری آنتی بادی های مادری دارد . تعیین این زمان با استفاده از تست‌های سرولوژی مانند HI و Elisa انجام می‌شود . باید دقت نمود که انجام این آزمایشات به خصوص در مورد بیماریهای نیوکاسل و گامبورو اهمیت حیاتی دارد .
نکاتی جهت افزایش میزان تاثیر واکسیناسیون :
۱- مشخصات واکسن و شماره سریال آن را ثبت کنید .
۲- تاریخ تولید و انقضای واکسن را حتما بررسی کنید .
۳- به منظور جابجایی ویالهای واکسن حتما از فلاسک‌های مخصوص وحاوی یخ یا آیس پک استفاده شود .
۴- توجه داشته باشید ویال های واکسن بایستی در کنار یخ حمل شوند نه در زیر انبوهی از یخ هرگز ویالهای واکسن را در زیر انبوه یخ قرار ندهید زیرا نگهداری واکسن بایستی در دمای ۶-۲ درجه سانتیگراد انجام شود و در صورت پوشاندن واکسن با یخ دمای اطراف آن به زیر ۲ درجه و حدود صفر رسیده وبرای ویروس واکسن بشدت خطرناک می باشد.
۵- هنگام خریداری و تحویل واکسن باید دز ویالهای آن با توجه به شرکت سازنده با دقت بررسی و تعیین گردد، زیرا در روز انجام واکسیناسیون تهیه واکسن مورد نیاز مشکل خواهد بود .
۶- از سالم بودن یخچال و سردکننده واکسن از طریق دماسنج اطمینان حاصل کنید .
۷- شیشه‌ها و بطری‌های حاوی واکسن را از نور آفتاب دور نگه دارید .
۸- نگهداری واکسن باید در یخچال و حرارت پایین صورت گیرد .
۹- هنگام انجام واکسیناسیون به دستورات کارخانه سازنده توجه نمائید .
۱۰- از مصرف هم زمان واکسن‌های زنده اجتناب نمائید .
۱۱- از یک ویال برای واکسیناسیون تعداد مشخصی از پرندگان استفاده نمائید .
۱۲- عملیات واکسیناسیون را با خونسردی انجام داده و از تعجیل و شتابزدگی اجتناب نمائید .
۱۳- همواره نوع واکسن مصرفی را کنترل نمائید .
۱۴- از مصرف واکسن‌های بدون برچسب خودداری نمائید، مگر اینکه علامتی جهت تفریق با نوع خاص از واکسن دیگری را داشته باشند .
۱۵- در صورت قطع برق از مصرف واکسن‌های زنده موجود خودداری نمائید .
۱۶- بطری‌های واکسن کشته را می‌توان تا ۲۴ ساعت پس از بازکردن مصرف نمود ولی این توصیه در مورد واکسن‌های زنده صادق نمی‌باشد .
۱۷- رعایت دز صحیح واکسن حین واکسیناسیون الزامی است و نمی‌توان بخاطر صرفه‌جویی مقدار دز را کاهش داد .
۱۸- ضروری است، تمامی پرندگان موجود در یک سالن در یک روز واکسینه شوند .
۱۹- از انجام واکسیناسیون در روزهای تعطیل، به دلیل داشتن بار روانی برای واکسیناتور خودداری نمائید .
۲۰- پس از انجام واکسیناسیون، شیشه‌ها و بطری‌های خالی را ضدعفونی و سپس معدوم نمائید .
۲۱- بهتر است دمای سالن را پس از واکسیناسیون چند درجه بالا ببرید .
برای اطلاعات بیشتر از محصولات و داروهای طیوری اینجا کلیک کنید.
