دکتر احمد روغنی – دکتری دامپزشکی
پرندگان جزو حیوانات خونگرم میباشند و این بدین معنا است که مانند سایر پستانداران، قادرند دمای بدن خود را در یک محدوده مشخصی تنظیم نمایند. به طور کلی پرندگان در هنگام تولد توانایی این تنظیم حرارتی را دارا نمی باشند زیرا آنها در مرحله جنینی و چند روز اول بعد از هچ، حیواناتی خونسرد بوده و همانند خزندگان دمای بدن آنها تحت تاثیر درجه حرارت محیط اطرافشان میباشد.
پرندگان در چند روز اول زندگی قادر نیستند دمای بدن خود را تنظیم کنند به همین دلیل در انکوباتور، به منظور تامین حرارت مورد نیاز جنین دما به دقت کنترل و تنظیم می شود. در شرایط مطلوب بین حرارت تولید شده توسط جنین، حرارت دفع شده از سطح تخم مرغ و دمای داخل دستگاه انکوباتور تعادل برقرار می شود به گونه ای که حرارت جنین در حد مطلوب و مناسب تنظیم می شود.
در صورتیکه بین حرارت دفع شده از بدن جوجه ها و دمای محیط تعادل برقرار نشود جوجه ها در یک شرایط بحرانی قرار خواهند گرفت. به طور کلی کنترل و تنظیم دمای بدن جوجه ها معمولا هزینه بر است (خواه از طریق افزایش مصرف دان برای افزایش تولید حرارت و یا با ایجاد محدودیت مصرف دان جهت کاهش تولید حرارت). روند تغییر از حالت خونسردی به خونگرمی در جنین پرندگان ۵ تا ۶ روز طول میکشد. این روند از روز ۱۹ جنینی (انکوباسیون) شروع شده و در ۴ یا ۵ روزگی تکمیل می شود. در جوجه های حاصل از گله های مرغ مادر جوان، ممکن است این روند ۲۴ تا ۴۸ ساعت بیشتر طول بکشد. این بدین معنا است که توانایی جوجه یک روزه، در تنظیم و نگهداری دمای بدن، همانند جنین پرنده در تخم مرغ است و اگر شرایط محیطی در چند روز اول دوره پرورش، مطلوب و مناسب نباشد ممکن است دمای بدن جوجه شدیدا افت نماید. در مدت۲ ساعت پس از خروج از تخم، دمای بدن جوجه تا ۵ درجه سانتی گراد کاهش می یابد بطوریکه دمای بدن جوجه از ۴۰ درجه به ۳۵درجه سانتی گراد میرسد.
در این مدت اگر جوجه ها بلافاصله خشک نشوند، دمای بدن آنها تا مرز ۳۳ درجه هم کاهش می یابد. اگر دمای سالن در حد مطلوب و مناسب باشد اما کف سالن و بستر سرد باشد (کمتر از۳۰ -۲۹ درجه سانتیگراد) پرندگان حرارت زیادی را از طریق پاهایشان از دست میدهند و سپس روی زمین میخوابند و چون در این وضعیت بخش زیادی از بدنشان با کف سالن در تماس است، دمای بدن به سرعت کاهش می یابد. بنابراین واضح است که برای جوگیری ازافت دمای بدن درجوجه های یک روزه، تنها تنظیم دمای سالن کافی نمی باشد و دمای کف و بستر نیز از اهمیت ویژه برخوردار است. این موضوع شبیه حالتی است که انسان با پای برهنه بر روی زمین سرد قدم بزند.
نتیجه این کاهش بسیار قابل توجه است. اگر چه همانند سایر حیونات تازه متولد شده، جوجه های یک روزه، قادر میباشند با طیف نسبتا وسیعی از تغییرات دمای بدن تطابق حاصل نمایند، اما اگر دمای بدن بسرعت به حد مطلوب برگردانده نشود، ممکن است جوجه ها در طی دوره پرورش مشکلات بسیار زیادی را تجربه کنند. اولین واکنش جوجه نسبت به این وضعیت، ایجاد سر و صدا برای جلب توجه مرغ مادر و بیان اینکه نیاز به حمایت دارد، می باشد و در صورتیکه مرغ مادر عکس العملی نشان ندهد (در سالن های مرغداری) و کاهش دمای بدن ادامه یابد، جوجه روی زمین دراز می کشد، این حالت کاهش دمای بدن را تسریع میکند. در چنین وضعیتی جوجه ها دچار استرس شده و ادامه این وضعیت مانع فعالیت صحیح و مناسب سیستم ایمنی جوجه شده و منجر به افزایش حساسیت جوجه به عفونت کلی باسیلی و یا عفونت با سایر باکتریها و افزایش تلفات در هفته اول می شود، بعلاوه خوابیدن جوجه ها روی زمین مانع دسترسی آنها به آب و دان شده و در صورتیکه در ساعات اولیه ورود جوجه ها هیچگونه دریافت دان و یا هضمی نداشته باشند، تولید حرارت حاصل از واکنشهای متابولیسمی بدن، به حداقل میرسد و در اثر قطع مصرف دان در روزهای اول، نه تنها دستگاه گوارش تحریک نمیشود بلکه فعالیت سیستم ایمنی هم مختل شده و بدلیل عدم دریافت هیچگونه کربوهیدراتی توسط جوجه ها برای جبران نمودن این وضعیت نیازمند جذب انرژی از باقیمانده های زرده میشوند (در واقع به منظور تامین انرژی مورد نیاز جوجه، مواد موجود در زرده دفع نمیشوند و در کیسه زرده باقی میمانند).
این حالت نه تنها سبب افزایش احتمال بروز عفونت کیسه زرده می شود بلکه ممکن است موجب کاهش جذب آنتی بادیهای مادری موجود در زرده شود.
در چنین شرایطی مشکل اصلی افزایش تلفات جوجه ها در هفته اول نیست و نتیجه نهایی این وقایع کاهش عملکرد و رشد جوجه ها می باشد و مشکل اصلی جوجه هایی می باشند که در هفته اول، استرس سرمایی را تجربه میکنند و زنده میمانند. این جوجه ها در چند روز اول رشد نمیکنند و در همان وزن زمان هچ باقی میمانند در حالیکه سایر جوجه ها رشد میکنند و به وزن ۱۵۰-۱۲۰ گرم میرسند.
این اختلاف وزن جوجه ها نه تنها سبب کاهش میانگین وزن در سن ۷ روزگی می شود بلکه منجر به کاهش میزان یکنواختی گله میشود که این وضعیت ممکن است تا پایان دوره پرورش ادامه یابد علاوه بر این، حساسیت جوجه ها به نوسانات حرارتی در روزهای اول پرورش ممکن است اثر بخشی واکسیناسیون به روش اسپری در روز اول را تحت تاثیر قرار دهد. افزایش حجم محلول اسپری واکسن و یا اندازه نامناسب قطرات واکسن، از مهمترین علل این واکنشهای پس از واکسیناسیون و یا کاهش اثرگذاری واکسیناسیون می باشند. بعلاوه زمانی که محلول واکسن بر روی جوجه ها اسپری می شود، تبخیر شدن آب واکسن سبب سرد شدن بدن جوجه ها می شود بخصوص اگر جوجه ها در شرایط محیطی نا مناسب نگهداری شده باشند این استرس حرارتی ایجاد شده در مراحل ابتدایی پرورش و تضعیف سیستم ایمنی ناشی از آن منجر به سپتی سمی باکتریایی حاد و مزمن و یا عفونتهای ویروسی در سیستم تنفسی می شود. البته اندازه نامناسب ذرات اسپری واکسن در هنگام واکسیناسیون، به تنهایی نمیتواند عامل و علت واکنشهای پس از واکسیناسیون و مشکلات ناشی از آن باشد. در بسیاری از موارد پخش شدن ناخواسته قطرات واکسن و خیس شدن جوجه ها به همراه شرایط محیطی نامناسب علل بروز این مشکلات می باشند.
در پایان اشاره به نکته بسیار مهمی که جزو مهم ترین عوامل ایجاد کننده اختلال درسیستم تنظیم حرارت بدن جوجه ها و ابتلا آنها به عفونت ناف و انواع عفونتهای باکتریایی و یا عفونت کیسه زرده در بدو ورود به سالن می باشد ضروری بنظر میرسد و آن عدم اطلاع بسیاری از مرغداران از چگونگی تنظیم دمای سالن پیش از ورود جوجه به سالن می باشد به گونه‌ای که اغلب مرغداران به اشتباه با تنظیم دمای بالای سر جوجه با دمای ۳۵-۳۲ درجه سانتیگراد از توجه به دمای زیر پای جوجه ها غافل می گردند. بر اساس نظریه متخصصان و کارشناسان پرورش طیور، در زمان آماده سازی سالن برای ورود جوجه، سه دما بایستی در سالن پرورش در نظر گرفته شود : ۱- دمای بالای سر جوجه ۲- دمای کف سالن پرورش ۳- دمای بتون(عمق۵ سانتیمتری زیر کف سالن ) معمولاً وقتی دمای بالای سر جوجه ۳۲ تا ۳۵ درجه تنظیم می گردد ، دمای کف سالن ۲۹ تا ۳۰ درجه و دمای بتون معمولا ۲۶ تا ۲۸ درجه سانتیگراد میباشد که درصورت تماس بدنی طولانی مدت جوجه های تازه وارد به سالن با کف سالن بدون بستر، به دلیل عدم داشتن پوشش بدنی مناسب و فعال نبودن سیستم تنظیم حرارت در بدن آنها، تاثیر سرمای کف سالن بر روی پاها، شکم وکلیه های جوجه ها، باعث ایجاد نفریت و تورم کلیه و تورم ناف و تاخیر در جذب زرده در جوجه های تازه وارد گردیده و بدنبال آن عوارض و پیامدهای آن شامل: عفونت زرده، انواع عفونت های باکتریایی و افزایش وازدگی و تلفات را بدنبال خواهد داشت. به همین دلیل بسیاری از کارشناسان خبره استفاده از بستر مناسب ترجیحا پوشال چوب و به قطر حداقل ۳ تا ۵ سانتیمتر درکف سالن را در بدو ورود جوجه توصیه کرده و یا استفاده از سیستم گرمایشی حرارت از کف را به خصوص در مناطقی که زمستانهای سرد دارند توصیه میکنند .
برای اطلاعات بیشتر از محصولات و داروهای طیوری اینجا کلیک کنید.
