دکتر احمد روغنی – دکتری دامپزشکی
بیماری آسپرژیلوس یکی از بیماریهای بسیار مسری در جوجه های گوشتی و جوجه های سایر پرندگان می باشد اما چون عمدتا در سالن های گوشتی و بعضا پولت و در سنین ابتدایی پرورش دیده می شود وتلفات زیادی نیز ایجاد می نماید اهمیت آن در صنعت پرورش طیور به خصوص طیور گوشتی وجوجه های پولت بسیار مورد توجه قرار گرفته است .
بیماری آسپرژیلوسیس
بیماری آسپرژیلوسیس یکی از مهمترین بیماریهای عفونی در پرندگان می باشد عامل آن یک قارچ بنام آسپرزیلوس فومیگاتوس Aspergillus Fumigatus ) )می‌باشد .قارچ آسپرژیلوس بعنوان یک قارچ ساپروفیت به صورت طبیعی در محیط زندگی می کند . اسپور قارچ معمولا از طریق هوا وارد دستگاه تنفسی جوجه ها شده و پس از الودگی علایم بیماری در پرنده ظاهر می شود .سه راه عمده آلودگی در جوجه ها عبارتند از :
۱-آلودگی با اسپورهای مهاجم در داخل هچری های آلوده در کارخانه جوجه کشی
معمولا در صورتیکه آلودگی قبلی در هچری وجود داشته و دستگاه هچربه خوبی پاکسازی نشده باشد و در کنارتهویه ناقص و رطوبت بیش از حد در هچری ، جوجه های تازه منولد شده بلافاصله آلوده می شوند .
۲- بستر آلوده به اسپور قارچ
معمولا از پوشال چوب به تنهایی و یا همراه با رول کاغذ بعنوان بستر در کف سالن استفاده می شود که بعضا در اثر انبارداری نادرست در محل نگهداری پوشال و نمناک و خیس شدن آن در اثر بارندگی ، قارچ آسپرژیلوس بر روی آن رشد کرده وتولید اسپور می نماید . البته به گزارش کارشناسان گروه علمی دام پخش چندین مورد آلودگی با قارچ آسپرژیلوس در چند فارم گوشتی گزارش گردیده که پس از بازرسی و سرکشی از مزارع مذکور و نمونه گیری های متعدد مشخص گردیده است که الودگی قارچی بسترپوشال در داخل مرغداری و بدینگونه صورت گرفته که مرغدار به زعم خود برای ضدعفونی پوشال چند روز قبل از جوجه ریزی اقدام به ضدعفونی آن با یک ماده ضدعفونی نموده و پس از انبار کردن پوشال خیس برروی هم بمدت سه روز در داخل سالن و در دمای ۳۵ درجه ، اقدام به پخش آن در کف سالن نموده است که باعث رشد قارچ وتولید اسپوردر پوشال گردیده است .
۳- استفاده از خوراک ودان آلوده
در صورتیکه درتهیه دان از مواد کپک زده و قارچ زده وخیس استفاده شود و یا در مورد دان های پلت نگهداری در جای خشک انجام نگیرد احتمال آلودگی دان با قارچ آسپرژیلوس وجود دارد .
علایم بیماری آسپرژیلوسیس
اسپور قارچ پس از آلودگی بلافاصله از طریق سیستم گردش خون به اندامهای مختلف ملنند :ریه ، کیسه های هوایی ، مغز وبافت ملتحمه چشم رفته و ضایعات خود را ایجاد می نماید ولی عمده ضایعات و علایم بیماری مربوط به دستگاه تنفس و ریه و بخصوص کیسه های هوایی ناحیه توراکس و روی ریه ها می باشد .آلودگی معمولا از سن یک روزگی ممکن است در گله دیده شود ولی عمدتا علایم مشهود تنفسی و تلفات از سن ۵-۳ روزگی مشخص شده و در صورت عدم رسیدگی و درمان تا سن ۱۲ روزگی به اوج می رسد .
علایم بیماری
علایم در پرنده های آلوده به صورت کز کردن ،جمع شدن دور یکدیگر و در نزدیکی منبع حرارتی ، رال تنفسی و بلع هوا ،تجمع در داخل دانخوری ها ، زمینگیری ودرنهایت تلف شدن جوجه ها دیده می شود .
علایم کالبدگشایی
علایم کالبد گشایی مشهودعمدتا در ناحیه کیسه های هوایی سینه ای و درموارد کمتر در کیسه های هوایی شکمی، ریه ها ، نای وناحیه پریتونیوم به صورت نودول ها و پلاک های زرد وخاکستری رنگ و پنیری دیده می شوند .در جوجه هایی که به فرم عصبی بیماری دچار می شوند بررسی مغز جوجه های تلف شده علایم پرخونی و ضایعات مغزی را نشان می دهد . بعضا در ناحیه بافت ملتحمه چشم نیز علایم التهاب و تورم دیده می شود .
تشخیص
تشخیص بر اساس تاریخچه وعلایم کلینیکی و علایم کالبد گشایی انجام می گردد .معمولا علایم تنفسی و سن پایین جوجه ها ازمهمترین موارد جهت مشکوک شدن به بیماری می باشند . معمولا جهت تشخیص قطعی جوجه های بیمار و با علایم تنفسی به آزمایشگاه دامپزشکی جهت نمونه برداری ارسال می شوند .در آزمایشگاه عمدتا از سه روش جهت تشخیص استفاده می شود :
۱- نمونه گیری مستقسم از پلاکها ونودولهای مشاهده شده برروی کیسه های هوایی و ریه ها وسپس بر روی لام آزمایشگاهی یک یا دو قطره هیدروکسید پتاسیم ۱۰ درصد به آن اضافه کرده وپس ازچند دقیقه و حل شدن بافتهای اضاقی ریسه ها و هیفه های قارچ در زیر میکروسکوپ نوری به وضوح دیده شده و آلودگی تایید می گردد .
۲- در روش دوم که در واقع تایید روش اول می باشد از پلاکها و نودول های مشکوک پس از نمونه گیری استریل ، بر روی محیط سابورو دکستروز آگار برده شده و پلیت کشت در آنکوباتور در دمای ۳۵ درجه سانتیگراد قرار داده می شود که در صورت مثبت بودن آلودگی پرگنه های قارچ ظرف ۳-۲ روز به صورت پرگنه های پودری – پنبه ای و به رنگ سبز آبی ظاهر می شوند .
۳- ارسال نمونه به آزمایشگاه جهت آزمایش PCR از بافتهای آلوده ودرگیر
درمان بیماری آسپرژیلوسیس
توجه :قبل از هر گونه اقدام درمانی حتما نسبت به ارسال نمونه از جوجه های بیمار وبستر زیر پای جوجه ها و دان مورد استفاده به صورت جداگانه به آزمایشگاه جهت تشخیص قطعی قارچ آسپرژیلوس اقدام نمایید .
با توجه به اینکه درمان بیماری طولانی و پاسخ به درمان نیز نسبتا سخت ومشکل می باشد در بیشتر مقالات از عدم وجود درمان و یا درمان سخت و طولانی بیماری آسپرژیلوس سخن گفته شده است . معمولا استفاده از دوداروی ضد قارچ نیستاتین و آمفوتریسین B بعنوان دو داروی چویس برای درمان توصیه می گردد که البته درمان بسیار گران و هزینه بری می باشد .
در تعدادی از مقالات و رفرانس ها استفاده ازترکیب سولفات مس با دز نیم کیلو در هزار لیتر به مدت ۸-۵ روزتوصیه شده است .
استفاده ازترکیب سولفات مس به میزان ۳۰۰ گرم در هزارلیترآب به مدت ۵ روز همراه با مصرف نیم کیلو سولفات مس دردان به مدت ۱۰-۸ روز نیز توسظ تعدادی از همکاران دامپزشک با تجربه ،در فارم های در گیر با موفقیت همراه بوده است . البته در رابطه با استفاده از سولفات مس چند نکته مهم را بایستی در نظر داشت :
۱- سولفات مس یک ماده شیمایی و مسمومیت زا بوده و مصرف طولانی مدت و بیشتر از دز توصیه شده ممکن است عوارض مسمومیت در گله را بدنبال داشته باشد .
۲- ابتدا مقدار مورد نیازازدارو را در یک ظرف آب حاوی ۱۰ یا ۲۰ لیتر آب حل نموده و سپس به آب تانک اصلی اضافه نمایید .
۳- درصورتی که سولفات مس مورد استفاده به حالت پودر نبوده و به صورت گرانوله تهیه شده بود قبل از مصرف در دان حتما آن را به حالت پودر در بیاورید و بعد مصرف کنید چون دانه های گرانوله براحتی داخل دان مخلوط نشده و ممکن است بعضی از پرندگان به خاطر درشت بودن گرانولها علاقه به برداشتن آنها داشته و دچار مسمومیت گردند .
۴- با توجه به اینکه بیشتر درگیری ها با قارچ آسپرژیلوس عمدتا در سنین ابتدایی پرورش می باشد و این مقاله نیزبررسی بیماری در سنین ابتدایی پرورش را مدنظرقرار داده است لذا درمانهای توصیه شده و دزهای توصیه شده مربوط به سنین ابتدایی حداکثر تا ۲۰ روزگی می باشد .
توصیه های کمکی همزمان با درمان دارویی در آسپرژیلوسیس
۱-جوجه ها رااز روی بستر به قسمت دیگر سالن و بدون بستر هدایت کنید .
۲- ۱۰۰ گرم سولفات مس در ۲۰۰ لیتر آب حل کرده و به آرامی بر روی کود و بستر زیر پای جوجه ها پاشیده شود و سپس کود و پوشال از کف سالن جمع آوری شده و سوزانده شود .
۳-محلول سولغات مس تهیه شده به روش بالا در کف سالن بدون بستر و به دیوارها وزیر آبخوری و دانخوری ها پاشیده شود و سپس در کف سالن یک یا دولایه رول کاغذی پهن شده و سپس جوجه ها به جای قبلی برگردانده شوند .
۴-استفاده از ترکیبات توکسین بایندرو ضد قارچ در داخل دان تا آخردوره مد نظر قرار گیرد .
۵- بدلیل احتمال مسمومیت کبدی و کلیوی در جوجه ها پس از مصرف سولفات مس مصرف ترکیبات تصفیه کننده کبد مانند :کیمیا رنیل وکیمیا هپاتیشو وکیمیا چوک و ترکیبات مشابه در دستور کارقرار گیرد .
۵-با توجه به احتمال درگیری گله های مبتلا به بیماری آسپرژیلوسیس به سندرم آسیت در طول دوره پرورش ، جهت انجام اقدامات پیشگیرانه در این زمینه به فسمت درمان آسیت در مقاله سندرم آسیت در مرغهای گوشتی در مجله دام پخش مراجعه نمایید .
برای اطلاعات بیشتر از محصولات و داروهای طیوری اینجا کلیک کنید.
