دکتر احمد روغنی – دکتری دامپزشکی
امروزه تمامی تولید کنندگان طیور صنعتی به این نتیجه رسیده اند که یک تولید موفق و با صرفه ، عمدتاً منوط به سلامت دو دستگاه حیاتی در بدن طیور می باشد :
١ – دستگاه گوارش
٢ – دستگاه تنفس
به طور کلی فعالیت اصولی و صحیح سایر دستگاه‌های حیاتی در بدن طیور بسیار بسیار وابسته به سلامت و ثبات در این دو دستگاه می باشد .
ما در قسمت اول به توضیح دستگاه گوارش و چگونگی عملکرد آن می پردازیم و در قسمت دوم بحث ، دستگاه تنفسی و سیستم قلبی عروقی و عملکرد آن را به طور خلاصه بیان خواهیم کرد .
قسمت اول : دستگاه گوارش طیور
دستگاه گوارش طیور شامل چند قسمت اصلی می باشد که از ناحیه منقار و دهان شروع و به چینه دان ، پیش معده ، سنگدان و در نهایت روده باریک و روده بزرگ ختم می شود . کلیه مواد غذایی ابتدائاً در چینه دان و پیش معده و سپس در سنگدان تحت تاثیر شرایط اسیدی و فشار مکانیکی قرار گرفته و در نهایت برای مراحل پایانی هضم و جذب وارد روده می‌شوند که عمده ی جذب مواد غذایی و تولید فرآورده ها و متابولیت های قابل دفع در طول لومن روده انجام می گردد .
با این حال ، به نظر میرسد که یک دستگاه گوارش برای سالم ماندن در طول دوره پرورشی ، نیازمند به تغذیه سالم و اصولی و استفاده از مواد با کیفیت و مطمئن می باشد.
با توجه به ایجاد تغییرات مختلف در جیره و استرس‌های ناشی از متابولیسم مواد غذایی و تولید فرآورده های ناشی از آنها در دستگاه گوارش مانند : اسید اوریک ، آمونیاک و امثالهم دستگاه گوارش طیور نیازمند افزودن ترکیباتی است که با تثبیت اسیدیته و فلور میکروبی آن ، پرنده را به سمت سلامتی و افزایش راندمان تولید هدایت نماید . تحقیقات چند سال اخیر دانشمندان در سرتاسر دنیا ، استفاده از آنتی بیوتیک ها در جیره غذایی طیور را با توجه به ایجاد مقاومت های آنتی بیوتیکی مشترک در دام و انسان و همچنین به خطر انداختن سلامت دستگاه گوارش طیور با تاثیر منفی بر روی سلامتی فلور میکروبی طبیعی روده مردود دانسته و تنها جایگزین موثر و بی خطر برای آنتی بیوتیک ها را ترکیبات :پروبیوتیک ، پری بیوتیک عصاره های گیاهی و ترکیبات اسیدی کننده ی دان و آب می دانند.
امروزه تحقیقات علمی نشان داده هرگونه تغییر ناگهانی جیره ، تغذیه نادرست و ناسالم ، افزودن ترکیبات جدید و تازه خریداری شده به دان و یا استفاده از ترکیبات مانده و فاسد شده در خوراک طیور ، باعث ایجاد استرس و ایجاد بیماری در دستگاه گوارش طیور می گردد که در اغلب موارد با ایجاد علائم اسهال در سطح گله مشاهده می گردد. در بسیاری از مواقع در مراحل اولیه این اسهال هابه صورت فیزیولوژیک وناشی از تغذیه ناصحیح بوده و عوامل میکروبی دخالت چندانی در آن ندارند واین اسهال اولیه، ناشی از ایجاد تغییرات در لومن دستگاه گوارش و تولید ترکیبات محرک و حساسیت زا از مواد غذایی تازه وارد و یا فاسد و ایجاد واکنش ایمنی محیط روده نسبت به آنها می باشد .
در این بین تاثیرات ناشی از این ترکیبات باعث تخریب دیواره روده و بهم خوردن فلور میکروبی طبیعی روده شده و در نهایت با فعال شدن باکتری های بیماری زای فرصت طلب موجود در روده ، وضعیت اسهال از حالت فیزیولوژیک به حالت پاتولوژیک یا بیماری زا تغییر پیدا می کند .در واقع عمده ی اسهال های ایجاد شده در طیور در بدو شروع بیماری نبوده و ناشی از تغییر سرعت حرکت مواد غذایی ، در اثر تولید و ترشح فاکتورهای نامساعد کننده در روده طیور می باشند ، لیکن با ادامه این وضعیت و عدم اصلاح جیره و اصلاح شرایط دستگاه گوارش طیور ، به فرم بیماری زا تبدیل می شوند.
حال با توجه به نکات ذکر شده قبلی این سوال بنظر میرسد که آیا با وجود انواع و اقسام استرس های مختلف ناشی از تغییرات مداوم جیره ، تغییر اقلام جیره و شیوع بیماری‌های مختلف ویروسی و باکتریایی در طیور و تاثیر مستقیم آنها بر دستگاه گوارش ، می توان از یک چنین محیط گوارشی که به طور مداوم تحت تخریب و تخریش بوده و فاقد یک سیستم ایمنی کارآمد است انتظار داشت که به تنهایی قادر به جلوگیری از حمله ویروس ها و باکتری های بیماری زا و مهاجم به سطح دیواره ی روده بوده و از نفوذ آنها به سایر ارگان‌های بدن ، از طریق نفوذ به سیستم عروقی مخاطی روده جلوگیری نمایند .
در همین راستا دانشمندان طی تحقیقات مختلف و آزمایشات فارمی متعدد به این نتیجه رسیده اند ، که بایستی در طول دوره پرورشی طیور اعم از گوشتی ، تخمگذار و یا مادر ، در جیره روزانه آنها از ترکیبات تثبیت کننده دستگاه گوارش مانند : پروبیوتیک ها، پربیوتیک ها و انواع ترکیبات گیاهی متعادل کننده محیط روده و یا ترکیبات اسیدی کننده استفاده گردد. افزودن روزانه این مواد به طور جداگانه و یا به صورت ترکیبی در جیره طیور ، باعث تثبیت شرایط دستگاه گوارش و افزایش میزان ایمنی سطحی و همچنین افزایش و سطح جذب مواد غذایی در طول لومن روده گردیده و تا حد بسیار زیادی ، سلامت طیور را در طول دوره پرورشی تضمین می‌نماید ، این در حالیست که در یک روده تحت استرس و بیمار ، تخریب و تخریش مداوم پرزهای روده باعث کوتاه و ضخیم شدن آنها گردیده و متعاقب آن سطح جذب در طول روده به شدت کاهش می یابد و با اینکه سطح مصرف روزانه خوراک در گله ممکن است طبیعی به نظر برسد لیکن در پایان دوره و یا در طول دوره ، سطح تولید گوشت و یا تخم مرغ ایده آل نبوده و باعث پر هزینه شدن تولید و کاهش سود و هزینه بر شدن آن گردیده و باعث متضرر گردیدن مرغدار خواهد شد و چه بسیارند مرغدارانی که که از روی ناآگاهی و یا مشاوره های نادرست در پایان دوره پرورش طیور گوشتی از مشکل افزایش ضریب تبدیل و کاهش وزن گله در مقایسه با ضریب تبدیل رنج می برند و همچنان آن را به گردن ویروس نیوکاسل و بیماری نیوکاسل می گذارند و هنوز از مواضع اشتباه خود عقب نشینی نمی کنند .
قسمت دوم :دستگاه تنفسی و قلبی عروقی طیور
دستگاه تنفسی طیور از دهان و سوراخهای بینی شروع شده و سپس به حلق و حنجره، نای و نایژه ها ودر انتها به ریه ها ختم می شود . نقش دستگاه گردش خون نیز در ارتباط با دستگاه تنفس انتقال اکسیژن از ریه‌ها به اندامها و سپس بازگشت دی اکسید کربن از اندامها به ریه و دفع آنها از بدن می باشد که این کار عملاً در هر دم و بازدم اتفاق می افتد مهم ترین و حیاتی ترین قسمت دستگاه تنفسی در طیور بینی و سینوس ها و نای می باشد که مدخل ورود اکسیژن و یا ذرات و مواد آلوده و سایر ارگانیسم های بیماری زا می باشند. یک دستگاه تنفسی سالم نقش بسیار بسیار زیادی در پیشگیری از بیماری‌ها برای طیور ایفا می نماید به گونه ای که در یک دستگاه تنفس سالم و ایمن شده به وسیله یک سیستم ایمنی مخاطی پایدار و دارای مخاط سالم عوامل بیماریزا بلافاصله پس از ورود توسط سلولهای ایمنی وایمنو گلوبولین های سطحی شناسایی شده و نابود میشود و سپس توسط حرکات اختصاصی دستگاه تنفس به بیرون رانده می شوند .
حال سوال پیش می‌آید که چگونه می توان وجود یک دستگاه تنفسی سالم را برای طیور تضمین نمود؟ ما برای این کار عمدتا سه راه کلیدی و اساسی را به شما پیشنهاد می کنیم :
۱- ایجاد تهویه صحیح و اصولی در سالن پرورش
یک تهویه صحیح واصولی با در اختیار گذاشتن اکسیژن کافی برای تولید و حذف گازهای مخرب داخل سالن مانند : منو اکسید کربن ، دی اکسید کربن ، آمونیاک و گرد و غبار ، سلامت گله را در طول دوره پرورش تضمین می‌کند . همیشه بیاد داشته باشید یک تهویه اساسی و صحیح از بدو ورود جوجه به داخل سالن بایستی شروع شود نه مثلا از ۱۰ روزگی تعدادی از مرغداران به غلط بر این باورند که جوجه در بدو ورود نیازی به تهویه نداشته و روشن نمودن هواکش و تهویه باعث سرماخوردگی و استرس به جوجه ها می گردد و بر اساس همین باور با بستن پنجره ها و خاموش نمودن فن ها باعث کاهش شدید اکسیژن داخل سالن پرورش وافزایش گازهای آلاینده و خطرناک مانند: گاز منواکسید کربن،دی اکسید کربن و گاز آمونیاک در سالن می گردند و از طرف دیگر با افزایش دمای سالن و بعضا افزایش بیش از حد رطویت سالن همان یک مقدار اکسیژنی را هم که به سختی در سالن وجود داشته را با افزایش رطوبت وشرجی نمودن هوای سالن تقریبا غیر قابل استفاده نموده و جوجه ها دچار علایم کمبود اکسیژن و مسمومیت با کاز منواکسید کربن می شوند و ما یک افزایش تلفات همراه با جوجه هایی با پشت سیانوزه وسیاه و مدفوع چسبنده در پشت مقعد در سالن خواهیم داشت که به جرات می توان گفت تنها راه جلوگیری از این افرایش تلفات اصلاح وضعیت تهویه اولیه می باشد .
۲ – استفاده از واکسن های مناسب و انتخاب یک روش واکسیناسیون صحیح و به موقع
بعضی از ویروسهای بیماریزا مانند: برونشیت و نیوکاسل اولین راه ورودشان به بدن طیور دستگاه تنفسی و سینوس های چشمی می باشد . بهترین و موثرترین راه پیشگیری از ورود ویروس و یا کنترل آنها در بدو ورود به بدن ، بخصوص در مورد ویروس بیماری برونشیت و نیوکاسل ، افزایش سطح ایمنی مخاطی از طریق اسپری یا قطره چشمی واکسن میباشد . که این مورد به خصوص در مورد بیماری های نیوکاسل وبرونشیت بسیار مهم حیاتی می باشد چرا که اولین و موثر ترین روش برای کنترل آنها در گله، استفاده از واکسن به روش اسپری و یا به روش قطره چشمی وآن هم ترجیحا در سن یک روزگی می باشد که دلیل آن هم :
۱- سهولت استفاده از واکسن
۲ – کاهش استرس به جوجه ها
۳ – تجمیع جوجه ها در کارتن
۴ – افرایش سرعت واکسیناسیون
می باشد که بنا به همین دلایل اولین واکسیناسیون فقط به روش اسپری و ترجیحا استفاده از واکسن های ترکیبی مانند واکسن ب۱ + برونشیت توصیه می گردد .درواقع توصیه به استفاده از روش اسپری به این دلیل می باشد که چون راه ورود اولیه ویروسهای نیوکاسل و برونشیت به بدن طیور عمدتا از طریق دستگاه تنفسی وبخصوص نای و بینی می باشد بایستی یک ایمنی مخاطی سریع و قوی و قاطع همراه با انواع ایمنوگلوبولینها در دستگاه تنفس ابتدایی وجود داشته باشد تا بتواند در بدو ورود و قبل از نفوذ این ویروسها به مخاط تنفسی و قسمتهای پایینی دستگاه تنفس آنها را شناسایی و نابود نماید که عملا با اسپری واکسن یک ایمنی مخاطی نسبتا مناسب در آن ناحیه ایجاد و می تواند تا حدود زیادی راه ورود این عوامل پاتوژن را سد نماید .نکته دیگر اینکه استفاده از روش خوراکی بجای اسپری برای واکسنی مانند برونشیت بخصوص در روز های ابتدایی ورود جوجه به سالن به معنی هدر دادن سر مایه بوده و عملا هیچ ایمنی مناسبی برای روزهای حساس اولیه گله در پی نخواهد داشت چراکه هدف از یک واکسیناسیون بر علیه بیماریی مانند برونشیت ایجاد یک ایمنی مخاطی در سطح مخاط دستگاه تنفس میباشد تا در بدو ورود ویروس قادر به کنترل آن باشد و خوراندن واکسن هرگز چنین ایمنی را برای گله ما ایجاد نمی نماید .
۳- استفاده مداوم و یا به طور سیکلیک از ترکیبات معطرو برونکودایلاتور (بازکننده برونش) حاوی عصاره های گیاهی همراه با Essential oil در داخل آب یا دان همراه با ویتامین های Aو C این فرآورده های گیاهی که تحت عناوین مختلفی در بازار موجود هستند قادرند از طریق افزایش ترشحات مخاطی در طول دستگاه تنفس و همچنین تاثیرات گشاد کنندگی و خلط آوری خود ، باعث بهبود حرکات دستگاه تنفسی به سمت بیرون شده و همچنین باخواص ضد التهابی خود ، باعث کاهش التهاب مخاط دستگاه تنفس گردیده و کاهش علایم تنفسی در گله را ایجاد نمایند ، همچنین از طریق
تحریک ایمنی سطحی مخاط و افزایش ترشح فاکتورهای ایمنی در سطح مخاط دستگاه تنفس جمعیت عوامل بیماریزا را در سطح مخاط کاهش دهند .
برای اطلاعات بیشتر از محصولات و داروهای طیوری اینجا کلیک کنید.
