دکتر احمد روغنی – دکتری دامپزشکی
بیماری اسهال در بره و بزغاله های شیر خوار عمدتاً در سنین ۲ تا ۱۰ روزگی و گاهی اوقات حتی در ۱۲ تا ۱۸ ساعت اولیه زندگی نیز بروز می نماید . بررسی های آزمایشگاهی و پاراکلینیکی دخالت عوامل مختلف مانند : باکتری ایشیریاکلی ، سالمونلاها ، کلستریدیوم ها ، روتاویروس ها ، کرونا ویروس ها و در موارد کمتر کریپتوسپوریدیاها را در ایجاد اسهال شیرخواران و مرگ و میر در آنها را مشخص نموده است .
این عوامل بیماری‌زا هر کدام در نقاط مختلف روده شامل : سلولهای پوششی روده ، کریپتهای روده ، سلول های پوششی ستونی روده ، لایه پروپریای روده و غیره ، از طریق ترشح توکسین و تخریب سلولهای پوششی روده ، باعث ایجاد اسهال در نوزاد نشخوارکنندگان شده و به دنبال آن با کاهش سطح پرزهای روده و تخریب کریپت ها، اختلالات شدید روده را باعث می‌شوند و بعضاً از طریق جریان گردش خون وارد بافت های مختلف شده و باعث صدمات و عوارض جدی به بافتهای مورد تهاجم شده و باعث مرگ و میر در نوزادان می‌شوند.
بررسی ایمنی شناسی اسهال بره ها و بزغاله های شیرخوار :
بررسی فاکتورهای ایمنی نشان داده که مهمترین علت بروز اسهال در نوزاد شیرخوار نشخوارکنندگان ، عدم دریافت کافی آغوز توسط نوزاد در ۲۴ ساعت اول زندگی می باشد ؛ چرا که آغوز، حاوی ایمنوگلوبولین و بسیاری از فاکتورهای ضد ویروس و باکتری بوده که بلافاصله پس از تولد، بایستی از طریق روده جذب شده و باعث ایجاد یک ایمنی سطحی قوی در سطح لومن روده شود و همچنین با توزیع مناسب ایمونوگلوبولین ها در بدن ، در جریان گردش خون نیز یک سطح ایمنی قابل قبول را ایجاد نماید تا حیوان شیرخوار بتوانددر بدو تولد هجوم اولیه عوامل بیماری‌زا را با کمترین مشکل پشت سر بگذارد .
نکته قابل توجه اینکه ساعت حیاتی دریافت آغوز برای نوزاد شیرخوار ۶ تا ۱۲ ساعت اولیه بعد از تولد بوده و بهتر است نوزادان در این زمان ۵۰ میلی لیتر به ازای هر کیلو وزن بدن آغوز دریافت نمایند . یعنی یک گوساله شیری با وزن ۴۰ کیلو بایستی در ۶ تا ۱۲ ساعت اول حداقل ۲ لیتر آغوز و یک بره وبزغاله شیرخوار ۲ کیلویی حداقل ۱۰۰ سی سی آغوز دریافت کرده باشد تا بتواند سطوح ایمنی مورد نظر را به دست آورد.
از مهمترین عواملی که می‌تواند این میزان مصرف آغوز را کاهش دهد می توان به عوامل زبر اشاره کرد :
۱- تولد بره و بزغاله و گوساله ضعیف یا زمین‌گیر
۲- تولد نوزاد در شرایط سرد و مرطوب
۳- سخت زایی مادر و زمینگیری و عدم توانایی در شیردهی طبیعی نوزاد
۴- تولد گوساله وبره با زبان متورم که مانع از مکیدن پستان یا خوردن شیر در ساعات اولیه گردد
۵- کوتاهی و سهل انگاری کارگر دامداری در رسیدگی به نوزادان تازه متولد شده و عدم رساندن به موقع آغوز به آنها به خصوص در موارد تراکم بالای تولد در گله
۶-کمبودهای ویتامینی و مواردی که باعث کاهش یا عدم توانایی بره و بزغاله و گوساله های شیری در ایستادن و یا بلعیدن شیر می گردد مانند :
الف- کمبود ویتامین E +سلنیوم
ب – کمبود مس و کبالت
ج – کمبود ویتامین های گروه ب بخصوص ویتامین ب۱
د – ضایعات مغزی ایجاد شده در نوزاد بدلیل کمبود اکسیژن ایجاد شده به دنبال طول کشیدن زمان زایمان و ماندن نوزاد در کانال زایمان
۷- تغییرات ناگهانی در شرایط آب و هوایی منطقه و سرما و گرمای شدید
۸- عدم رعایت بهداشت مناسب جایگاه تولد نوزادان و تولد بره و بزغاله هادر جایگاه های کثیف و غیر بهداشتی و خیس مطالعات نشان داده که مرگ در نوزادانی که در جایگاه های سرد و مرطوب ، در برف و کولاک یا در شرایط گرم و خشک تابستان به دنیا می‌آیند، به مراتب بیشتر از گوساله ها و یا بره و بزغاله هایی است که در شرایط بهتر و مناسب‌تر به دنیا می‌آیند .
۹- یکی از عوامل دیگر که می‌توان در ایجاد اسهال در نوزادان نشخوارکنندگان به آن اشاره نمود ، تغذیه ضعیف و نا مرغوب مادر می باشد که در میزان تولید شیر و رساندن آغوز کافی به نوزاد تاثیر مستقیم دارا می باشد به گونه ای که به عنوان مثال ، در گله های گوسفند و بز که در طول دوران آبستنی و بخصوص دو ماه آخر آبستنی جیره مناسب با انرژی و پروتئین کافی دریافت نکرده باشند، رشد پستانها و تولید شیر در آنها ممکن است کفاف تغذیه بره و بزغاله را نداده و باعث عدم دریافت آغوز کافی و بالطبع افزایش میزان اسهال و تلفات در نوزادان شود.
در دامداری هایی که از شیر خشک به عنوان جایگزین شیر مادر استفاده می‌شود بعضاً استفاده از شیرخشک نامناسب نیز می تواند باعث ایجاد اسهال شود؛ چرا که در شیرخشک‌های نامرغوب عمدتاً به دلیل حرارت دیدن نامناسب و یا افزایش حرارت شیر در طی پروسه تولید شیرخشک ، پروتئین شیر تغییر ماهیت داده و باعث ایجاد اسهال مزمن در دام می شود .
چگونه یک شیر خشک مرغوب را از یک شیر خشک نامرغوب تشخیص دهیم ؟
یکی از راههای تسخیص شیرخشک نامرغوب از شیر خشک مرغوب آزمایش ساده تعبین زمان لخته شدن محلول شیرخشک مصرفی با مایه پنیر و مقایسه این زمان لخته شدن با زمان لخته شدن شیر طبیعی گاو با مایه پنیر می باشد.
نحوه آزمایش بدین گونه است که معمولاً افزودن چند قطره مایه پنیر به ۱۰ سی سی شیر گاو در عرض چند دقیقه باعث لخته شدن آن می‌شود؛ که این عمل در شیرخشک‌های مرغوب نیز بایستی سریعاً و با اختلاف چند دقیقه ایجاد شود. لیکن در بعضی از شیرهای خشک نامرغوب ممکن است ساعت ها به طول انجامد و یا اصلاً لخته ای ایجاد نشود که این بیانگر افزایش حرارت شیر در طول پروسه تولید و تغییر ماهیت پروتئین آن باشد که باعث کاهش کیفیت آن و بالطبع ایجاد عوارض گوارشی و اسهال در دام می شود.
نکات بسیار مهم که بایستی جهت کاهش موارد اسهال بره ها و بزغاله های شیری و گوساله ها رعایت نمود :
۱- رعایت اصول بهداشتی جایگاه جهت تولد نوزادان در شرایط بهداشتی و دمای مناسب
۲- ایجاد یک جایگاه بعنوان زایشگاه در دامداری برای دامهای آبستن که دمای مناسب داشته و کف آن با پوشش سفال جو یا پوشال و خاک اره تمیز پوشانده شده باشد.
۳- ضد عفونی بند ناف نوزاد شیر خوار بلافاصله پس از تولد با بتادین وخوراندن آغوز به به آنها در ۸ تا ۱۲ ساعت ابتدای زندگی
۴.-استفاده از واکسن های مناسب جهت ایمن کردن نوزادان در حیوانات باردار در زمانهای توصیه شده توسط دامپزشک بخصوص در نیمه دوم آبستنی مادران
۵- بررسی و مراقبت از نوزادان و انجام درمان های اصولی در صورت درگیری با اسهال
۶- اجرای طرح های فشرده جهت همزمانی زایمان در گله ها به منظور تولد نوزادان در فصل های مناسب
۷- عدم درمان سرخود و مصرف بی رویه آنتی بیوتیکها در موارد بروز اسهال نوزادان جهت کاهش مقاومت های میکروبی در سطح گله
۸- مشاوره با دامپزشک در موارد بروز اسهال و موارد مرگ ومیر در نوزادان و عدم مشورت با افراد بی تجربه و سودجو
۹- اجرای کامل برنامه درمانی توصیه شده توسط دامپزشک در بازده زمانی مورد نظر
۱۰- ایجاد یک محیط کوچک و تمیز با دمای مناسب و پوشش سفال یا پوشال در کف آن بعنوان بیمارستان جهت نگهداری و مراقبت از نوزادان بیمار
۱۱ – تشخیص سریع بره و بزغاله بیمار از از سالم و جداسازی آنها از گله و انتقال به بیمارستان جهت انجام درمان و رسیدگی های لازم
درمان اسهال در بره ها و بزغاله های شیر خوار و گوساله های نوزاد
۱- بهتر است قبل از انجام هر درمان سرخود ، با دامپزشک خود مشورت نموده تا وی ضمن بازدید از محل نگهداری نوزادان در دامداری و کالبد گشایی از لاشه نوزادان تلف شده به تشخیص احتمالی اولیه رسیده و سپس اقدام به ارسال نمونه به آزمایشگاه های مجهز نماید تا بتوان قبل از انجام هزینه های گزاف و بیهوده نسبت به شناسایی عامل بیماری و راه درمان آن به نتیجه مطلوب رسید وسپس اقدام به درمان نمود .
۲- استفاده از آنتی بیوتیکها در درمان که البته با توجه به اینکه امروزه ما شاهد افزایش بسیار زیاد مقاومت میکروبی در سطح دامداریها می باشیم تا قبل از انجام تست کشت و آنتی بیوگرام و انجام آزمایشات PCR جهت تشخیص عامل بیماری استفاده سر خود از آنها در گله توصیه نمی گردد چراکه دیده شده است بسیاری از دامداران بدون توجه به دز دارو و مدت زمان مصرف دارو و مدت زمان منع مصرف گوشت از داروهای مختلف استفاده می نمایند و بعضا در مرحله اول با موفقیتهای نسبی نیز روبرو می شوند لیکن در دراز مدت با ایجاد مقاومت های میکروبی متعدد در سطح گله ، روبرو شده و دچار تلفات سنگین می شوند که مصرف آنتی بیوتیکهای مختلف نیز جوابگو نبوده و باعث حاد تر شدن اوضاع می گردند .
۳- استفاده از واکسن های ضد کلستریدیا مانند آنتروتوکسمی و یا واکسن های چند گانه که حاوی آنتی ژن چند عامل بیماری به صورت پلی والان هستند در در گله های مادر تا در نوزادان در بدو تولد ایجاد ایمنی تا سن ۴۰ روزگی نمایند .
۴- می توان با توجه به اینکه یکی از علل عمده ایجاد اسهال در نوزادان باکتری ایشریا کلی می باشد از آنتی سرم های ضد ایشریا کلی موجود در بازار مانند سپتی کل بعنوان درمان حمایتی در بره ها و بزغاله ها و گوساله های شیرخوار استفاده نمود.
برای اطلاعات بیشتر از محصولات و داروهای دام اینجا کلیک کنید.
