مروری بر شوک آنافیلاکتیک پس از واکسیناسیون در دامهای مزرعه(قسمت اول)

دکتر احمد روغنی – دکتری دامپزشکی

بسیاری از فراورده های تجویزی به انسان و دام بعلت ماهیت بیگانه بودن برای سیستم ایمنی بدن می توانند منجر به تولید آنتی بادی شوند ولی در مواردی این واکنش سیستم ایمنی بدن حالت آلرژیک پیدا کرده و باعث واکنشهای تهدید کننده سلامت می شود.

انواع متفاوتی از واکنشهای جانبی متعاقب واکسیناسیون در دامها وجود دارد که این واکنشها می تواند طیفی از واکنشهای جلدی و موضعی در محل تزریق ،واکنشهای خود ایمنی، شوک آنافیلاکتیک و حتی مرگ باشد.

انواع متفاوتی از واکنشهای جانبی پس از واکسیناسیون وجود دارد که بصورت جدول ذیل می باشد:

علل این واکنشهای متعاقب واکسیناسیون می توان مرتبط با خالص سازی نامناسب واکسن، استفاده واکسن در گونه غیر مناسب، روش اشتباه تجویز ،نگهداری، حمل غیر مناسب و غیره باشد.

واکنشهای موضعی می تواند از ایجاد یک تورم ساده در محل تزریق تا ایجاد آبسه و بافت فیبروزه و حتی تسریع ایجاد نئوپلاسم جلدی باشد.

غیر از آنتی ژن، واکسن اجزاء دیگری نیز دارد که از جمله نگهدارنده، یاور یا اجوانت و بقایای پروسه تولید واکسن می باشد که این اجزاء می توانند مسبب واکنشهای ازدیاد حساسیت باشند ولی اغلب علت دقیق اینکه کدام جزء منجر به واکنش ازدیادحساسیت شده است مشخص نمی گردد. واکنش موضعی بیشتر زمانی رخ می دهد که واکسیناسیون در شرایط بارندگی انجام شود یا اینکه واکسنی که بایستی در لایه های عمقی عظلانی تجویز شود در لایه های سطحی تر و زیر جلد تزریق شود و بلعکس که این عوامل منجر به ایجاد تورم، درد و نهایتاً آبسه می شوند.

البته برخی از واکنشهای متعاقب واکسیناسیون یک پاسخ فیزیولوژیک بدن است که از آن جمله تولید آنتی بادی و ایجاد حفاظت در برابر بیماری می باشد. یکی دیگر از واکنشهای فیزیولوژیک پس از واکسیناسیون افزایش دمای رکتال است  که در حدود ۵/۱-۱ درصد افزایش دما را نشان می دهد که اغلب از چند ساعت تا ۲۴ ساعت پس از واکسن رخ می دهد البته اغلب ظرف مدت ۴۸ ساعت دمای بدن به رنج نرمال خود بر می گردد. از جمله واکسنهائی که منجر به شوک آنافیلاکتیک می شوند می توان به واکسن بروسلوز S19، سالمونلا و تب برفکی اشاره کرد.

در این راستا نوعی از واکنش ازدیاد حساسیت متعاقب واکسیناسیون تب برفکی در گاو دیده شده است که منجر به درماتیت می گردد. در این نوع از واکنش ازدیاد حساسیت ۱۲-۸ روز پس از واکسیناسیون ضایعات جلدی به صورت درماتیت اکسیداتیو و نکروتیک مشاهده می شود که برای ۵-۳ هفته نیز می تواند ادامه داشته باشد. علائم این واکنش ازدیاد حساسیت به صورت درماتیت سرتاسری، ادم اندام حرکتی، وزیکول در تیت، کاهش وزن، لنفادنوپاتی و کاهش تولید شیر است .

یکی دیگر از علل مفروض برای ایجاد واکنشهای ازدیاد حساسیت تجویز تصادفی مقادیر کمی از واکسن به صورت داخل جلدی است.

آنافیلاکسی یا واکنش ازدیاد حساسیت نوع یک در گاو می تواند منجر به پنومونی بینابینی آتیپیک شود. آنافیلاکسی یک واکنش ازدیاد حساسایت شدید، تهدیدکننده زندگی و سرتاسری بدن است. بطور کلی در گاو ریه ارگان هدف اصلی ازدیاد حساسیت نوع یک می باشد. بنابراین علائم مشاهده شده در گاو و گوساله تلف شده بر اثر شوک آنافیلاکتیک مشابه آن چیزی است که در یک پنومونی بینابینی مشاهده می گردد. آنتی ژنهای تولید شده در سلولهای کلیه بچه همسترها مورد استفاده در تولید واکسن باعث واکنشهای آلرژیک در گاو می شود .

انواع واکنشها پس از تجویز واکسن:

1. شوک سه فرم اصلی دارد که شامل، شوک هایپوولومیک، کاردیوژنیک و وازوژنیک است. متداولترین شوک مشاهده شده در گاو شوک وازوژنیک و بطور اختصاصی اندوتوکسیک یا سپتیک است. اثرات قلبی و عروقی شامل کاهش فشار عروقی و برونده قلبی و افزایش فشار شریان ریوی است. شوک یک مفهوم وسیع از شرایطی است که در آن سه روند به وقوع می پیوندد که شامل کاهش پرفیوژن بافتی، هایپوکسی بافتی و نهایتاً مرگ سلولی است.
2. کهیر) Urticaria) یک واکنش موضعی جلدی بصورت تورم در پوست یا غشاء های مخاطی است. منشاء کهیر می تواند آلرژنهای محیطی، داروها )خصوصاً آنتی بیوتیکها و داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی(، عوامل فیزیکی )سرما، گرما یا فشار فیزیکی( و گاهی آلرژنهای با منشاء غذائی باشد. در برخی از نژادهای گاو متعاقب خشک کردن گاو عارضه آلرژی شیر رخ می دهد که باعث ایجاد کهیر در پوست می شود. مکانیزم کهیر به علت اتساع عروقی و جابجائی مایعات از مویرگها به عروق خونی کوچک است که علت آن این است که عامل آلرژن باعث آزادسازی مدیاتورها از ماست سلها و بازوفیلها می گردد که منتج به ایجاد کهیر می شود.
3. آنژیوادما (Angioedema) به تورم بافت زیرجلدی منتشر که اغلب کل صورت و گردن را درگیر می کند اطلاق می گردد.

کهیر اغلب در اسب دیده می شود ولی گاهی بعد از واکسیناسیون در گاو نیز مشاهده می گردد.

برای خواندن ادامه مقاله اینجا کلیک کنید.