دکتر احمد روغنی – دکتری دامپزشکی
عناصر کلسیم وفسفر در تمامی متابولیسم های بدن حیوانات نقش اصلی و حیاتی ایفا می کنند .این دو عنصر در بسیاری از فعالیتهای بدنی حیوانات مانند :فعالیتهای عضلانی،تحرک بدنی، فعالیتهای دستگاه گوارش واندامهای تولید مثلی نقش به سزا و حیاتی دارند به گونه ای که کمبود هرکدام ویا به هم خوردن نسبت بین آنها در جیره، باعث ایجاد عوارض مختلف در بدن حیوان و اختلال در کار اندامهای مختلف آنها می گردد .جذب این دو عنصر در بدن جانداران کاملا وابسته به یکدیگر بوده و کمبود یا افزایش هرکدام و یا بی کیفیت بودن مواد اولیه سازنده دی کلسیم فسفات مصرفی در جیره در جذب صحیح آنها در بدن تاثیر مستقیم داشته وباعث بروز عوارض ناشی از کمبود هرکدام در بدن حیوان می گردد .
نکته بسیار مهمی که ذکر آن در اینجا لازم و حائز اهمیت به نظر می رسد این است که تهیه این مواد و ترکیب آنها نیاز به فرایندهای خاص و تخصص های ویژه داشته و در هر آزمایشگاه و یا کارگاه و با مواد و وسایل غیر استاندارد به راحتی قابل تولید نبوده و یا مواد با کیفیتی تولید نخواهد شد. از این رو مصرف کنندگان دی کلسیم فسفات بایستی نسبت به کیفیت مطلوب جنسی که خرید می کنند بسیار حساس باشند زیرا ممکن است ماده ای دارای فسفر و کلسیم کافی باشد ولی عوامل سمی همراه آن دارای خاصیت ضد تغذیه ای در دام و طیور باشد. استفاده از منابع فسفری با کیفیت پایین و نامطلوب در جیره طیور و یا دامهای شیری و پرواری ویاآبزیان بسیار زیان آور و اشتباه می باشد زیرا ناخالصی این نوع منابع فسفری سبب بروز سمیت و عوارض در متابولیسم استخوان ها و عمل کلیه ها و کبد پرندگان می گردد.
فلوئور Fluorine، آلومینیوم Aluminum، سرب، کادمیوم Cadmium و نیکل Nickel که اغلب در برخی از منابع اولیه فسفر معدنی وجود دارد سبب این عوارض متابولیسمی می گردد. لذا دقت و احتیاط فراوان در تولید و مصرف دی کلسیم فسفات به لحاظ بازدهی و کارآمدی مناسب اقتصادی و از نظر جلوگیری از بروز عوارض مهلک و کارایی بهینه مواد در تغذیه دام و طیور بسیار با اهمیت است. برای تشخیص کیفیت منابع اولیه فسفر اندازه گیری تراکم فلوئور و سایر مواد ضد تغذیه ای بسیار مهم است. فلوئور سبب مقید شدن فسفر شده و دارای مسمومیت بالا در طیور و دام می باشد. اگر تجزیه شیمیایی نشان دهد که نسبت فسفر به فلورین ( P/F ) کمتر از ۱۰۰ است منبع فسفر برای تغذیه قابلیت بیولوژیکی ندارد و نباید مورد استفاده در تغذیه دام و طیور قرار گیرد.
در اغلب کشور های دنیا امروزه برای تغذیه طیور بیشتر از نوع دی کلسیم فسفات و منو کلسیم فسفات استفاده می شود که از منابع اسید فسفریک ( Phosphoric Acid) تهیه می گردد. در روش ها و تکنولوژی های جدید ترجیح داده می شود که فرآورده های فسفری بوسیله اسید فسفریک تهیه شود. عملیات شیمیایی مانند تعیین میزان حلالیت در سیترات که جهت ارزیابی کارایی فسفر بکار برده می شود روش مناسبی نبوده و ارزش وکیفیت یک فراورده فسفری برای مصرف در تغذیه دام را باید با روشهای بیولوژیکی و استفاده در جیره دامها و بررسی نتایج مصرف آنها در حیوانات اندازه گیری نمود.
امروزه اغلب محققین مطالعات خود را از نظر تغذیه ای بر روی دام و پرندگان زنده انجام می دهند و ارزش بیولوژیکی فسفر معدنی و قابلیت و کیفیت آن را در دام و طیور بوسیله استفاده از شاخص های متعددی مانند حداکثر رشد، وزن بدن و یا میزان فسفر استخوان تعیین و ارزیابی می کنند. در هنگام استفاده از منابع فسفر موجود در بازار باید توجه داشت که بطور کلی انواع هیدراته دارای ارزش بیشتری است زیرا طیور بهتر می توانند از نظر قابلیت بیولوژیکی از آن استفاده کنند. همچنین انواع شکری ( گرانوله ) به علت سهولت حمل و نقل و ثبات ترجیح دارد. از طرفی اندازه ذرات در جذب آن موثر است. منابع با ذرات درشت تر ( گرانول ۵/۰ – ۵/۲ میلی متر ) دارای ارزش بیولوژیکی بیشتری است. هم اکنون تعدادی کارگاههای سنتی با روش غیر علمی و فنی مبادرت به تولید غیر اصولی این فرآورده نموده و آن را تحت نام دی کلسیم فسفات روانه بازار می کنند که موجب ضرر و زیان آشکار و پنهان در بخش تولیدات دام و طیور کشور می شوند . لذا توصیه می شود کلیه مرغداران و دامداران دی کلسیم فسفات و منو کلسیم فسفات مصرفی خود را از منابع مطمئن و شرکت های مورد اعتماد و از برندهای معتبر موجود و همچنین با مشورت با دامپزشک فارم و یا متخصص جیره نویس خود خریداری نمایند تا خدای نکرده دچار عوارض ناشی از کمبود و یا به هم خوردن بالانس کلسیم و فسفر در جیره مانند: خودخوری،لنگش، ناباروری،کاهش تولید شیر و تخم مرغ،افت تولید تخم مرغ و افزایش لمبه و نازکی پوسته تخم مرغ و یا کاهش رشد در حیوانات پرواری خود نگردند.
برای اطلاعات بیشتر از محصولات و داروهای طیوری اینجا کلیک کنید.
